Mahsuldor qatlamlarni ochish va

2.2. Mahsuldor qatlamlarni burg„ilab ochish
Mahsuldor qatlamning tabiiy o‗tkazuvchanligini saqlashning eng muhim 
shartlaridan biri uni sifatli ochish hisoblanadi ya‘ni, mahsuldor qatlamga beriladigan 
repressiyani imkoniyat darajasida maksimal kamaytirish hisoblanadi. Mahsuldor 
qatlamni ochishda quduqning tubida gidrodinamik bosim burg‗ilash dolotasi bilan 
ishlashda erishadi. Bu vaqtda quduqning tubida bosim burg‗ilash eritmasining ustuni 
bosimidan to‗planadi, burg‗ilash dolotasi ishlaganda kolonnada vibratsiyani 
chaqiradi, burg‗ilash kolonnasining halqa oralig‗ida va gidrodinamik bosimning 
yo‗qotilishi sodir bo‗ladi. 
Burg‗ilash eritmasining ustun bosimini kamaytirish uni zichligini pasaytirish 
va ―muvozanatda‖ (yoki depresssiyada) burg‗ilash usulini qo‗llashni amalga oshirib 
erishiladi. 
Mahsuldor qatlamga beriladigan repressiyani kamaytirish masalasini yechishda 
dolota ishlaganda burg‗ilash kolonnasiga beriladigan vibratsiyani (titratishni) 
kamaytirishga e‘tibor beriladi. Masala shu haqida ko‗pchilik burg‗ichilar uni oldini 
olish bilan qachonki, burg‗ilash jarayonida pastki elementlarning sinishi 
boshlangandan keyin o‗ylashni boshlaydi. Xorijiy davlatlarning ma‘lumotlaridan 

---

71
ma‘lumki, burg‗ilash ishida dolotaning vibratsiyasi natijasida paydo bo‗ladigan 
gidrodinamik bosimning kattaligi quduq tubida 5 MPa gacha (bu ma‘lumotlar 
burg‗ilash jarayonida to‗g‗ridan-to‗g‗ri olingan) yetadi. 
Shuning uchun qatlamni burg‗ilab ochishda mahsuldor qatlamga beriladigan 
repressiyani pasaytirish masalasini hal qilishda dolotaning ustidagi qurilmada yuqori 
samarada amortizatsiyalovchi moslamani yaratish va uni burg‗ilash kolonnasining 
tarkibiga qo‗shish zarur hisoblanadi.
Muhim e‘tibordan yana, biri tushirish-ko‗tarish operatsiyasi tezliklarini 
reglamentatsiyalashda va mahsuldor qatlamlarni ochishda texnologik tartiblarga rioya 
qilinadi. Bunday qatlamga ta‘sir qilish burg‗ilash amaliyotida tushirish - ko‗tarish 
operatsiyalarida qo‗llaniladigan tezlik qatlamni gidravlik yorishga olib keladi. 
Qatlamlarni burg‗ilab ochishda mahsuldor qatlamga beriladigan repressiyani 
minimallashtirishning texnika va texnologiyasini tugallanmagan hamda repressiyani 
to‗liq chiqarib tashlashning imkoniyati yo‗q. Shuning uchun shunday burg‗ilash 
eritmasiga ega bo‗lish kerakki, amaliyot eritmani loysiz bo‗lishini ko‗rsatadi ya‘ni, 
repressiya mavjud bo‗lgan daqiqada qatlamga filtratni chuqur kirib borish 
imkoniyatining oldi olinishi zarur. Bundan tashqari burg‗ilash eritmasining zichligini 
minimal ushlab turish uchun burg‗ilangan tog‗ jinslarini yuqori darajada 
tozalanishining ta‘minlanishi zarur hisoblanadi hamda mahsuldor qatlam zonasida 
tog‗ jinslari va qatlam flyuidlari bilan o‗zaro fizik – kimyoviy reaksiyalanishda holi 
bo‗lishi kerak. Mahsuldor qatlamlarni ochishda eng muhim samaralardan biri 
burg‗ilash eritmasining quduq devori bilan kontaktlanishi davom etadi ya‘ni, bu holat 
quduq atrofi zonasining chuqurligini va ifloslanish darajasini aniqlaydi.
Bunga bog‗liq holda birlamchi ochishda burg‗ilash eritmasini quduq stvoli 
bilan kontaktini kamaytirishda yuqori ko‗rsatgichli texnologiyadan va burg‗ilash 
asboblaridan foydalaniladi. 
Texnologik zarurat 
uchun 
qattiq 
fazali 
burg‗ilash 
eritmalaridan 
foydalanilganda mexanik o‗tish tezligi va dolotani o‗tishi keskin kamayadi hamda 
burg‗ilash dolotasining ishlash sharoiti ham yomonlashadi. Burg‗ilash eritmasining 
tarkibidagi qattiq fazalarning ta‘sirini amalda kamaytirish yoki umuman chiqarib 

---

tashlashda dolotaning ustiga qattiq fazalarni ajratuvchi ajratgich qurilmasi o‗rnatiladi 
ya‘ni, asboblarga qattiq zarralardan tozalangan burg‗ilash eritmasini yo‗naltiradi, 
qattiq zarralar halqali fazo orqali chiqarib yuboriladi. 
Yuqorida ko‗rsatib o‗tkanimizdek, mahsuldor qatlamni birlamchi ochishda 
tabiiy o‗tkazuvchanligini saqlash uchun qatlamga beriladigan repressiyani 
―muvozanat‖ holatida burg‗ilashni minimallashtirish zarur. Bunday texnologiyani 
amalga oshirishda neftgaz paydo bo‗lishini va quduqda favvoralanish xavfini paydo 
bo‗lish ehtimolligi oshadi. Shuning uchun mahsuldor qatlamni boshqarish va ochiq 
favvoralanish xavfini kamaytirish uchun mahsuldor qatlamning boshlang‗ich 
bosqichida neftgaz paydo bo‗lishini aniqlaydigan texnik vositalarni ishlash maqsadga 
muvofiqdir ya‘ni, mahsuldor qatlamning zonasidan qatlam flyuidlarini paydo bo‗lish 
lahzasini yozib olish zarur hisoblanadi. Eng istiqbolli yo‗nalishlardan biri bu sohada 
quduqlarni burg‗ilashda neftgaz paydo bo‗lishini to‗xtovsiz nazorat qiladigan akustik 
tizimni ishlash kerak.