Mahsuldor qatlamlarni ochish va

P
1
va 
P
2
- mos ravishda 
P
qat
 
1- va 2- quduqlardagi o‗lchangan 
qatlam bosimi; Pa; 
H
1
va 
H
2
- quduq tubidan suv-neft tutashuvigacha bo‗lgan 
masofa,m; 
ρ
n
va 
ρ
s
– mos ravishda neft va suvning zichligi, kg/m3. 
Neft konlarini ishlatish davrida texnologik jarayonlarga ta‘sir qiladigan bir 
nechta bosim turlari mavjud. Bularga quduq tubidagi statik va dinamik bosimlar, 
o‗rtacha muallaq qatlam bosimi, o‗rta muallaq hajm bo‗yicha qatlam bosimi, 
boshlang‗ich qatlam bosimi va qatlam joriy bosimi kabilar kiradi. 
Quduq tubidagi statik bosim quduq uzoq vaqt to‗xtatilgandan keyin o‗rnatiladi. 
Statik bosim quduqdagi suyuqlik ustuni gidrostatik bosimi bo‗lib, quduqdagi 
suyuqlik sathidan quduqning tubigacha bo‗lgan musofada o‗lchash o‗tkazilgandagi 
bosim. Odatda bunday suyuqlik sifatida perforatsiya oraliqlarining o‗rtasigacha 
bo‗lgan masofa ham qabul qilinadi. Statik bosim ko‗p holatlarda qatlam bosimi 
sifatida yuritiladi. 
Statik sath - bu quduq usti ochiq va uzoq muddat to‗htatilgandan keyin 
barqarorlashgan suyuqlik ustuni sathi. 
Quduq tubidagi dinamik bosim quduqdan suyuqlik yoki gaz qazib olinganda 
quduq tubidagi barqaror bosim. Quduqqa suv, polimerlar, issiqlik tashuvchilar va 
suyuqlik haydash davridagi bosim ham dinamik bosim deb yuritiladi. Umumiy holda 
dinamik bosim quduq tubidagi bosim ham deb ataladi. 
Quduqdagi suyuqlikning dinamik sathi – bu quduq ishlayotgan paytdagi 
barqarorlashgan suyuqlik sathidir. 
Qatlamni o‗rtacha bosimi qatlamning holati, undan neft va gazni olish 
imkoniyati hamda geologik-texnologik tadbirlarni o‗tkazishdagi samaradorlik hamda 
uyumni tejamkor ishlatishga ko‗maklashuvchi imkoniyatlar hakida ma‘lumot beradi.

---

65
O‗rtacha qatlam bosimi Po‗r alohida quduqlardagi statik bosimni o‗lchash 
bo‗yicha aniqlanadi. Uyum bo‗yicha o‗rtacha muallaq qatlam bosimi quyidagicha 
formula yordamida aniqlanadi: 



n
i
i
n
i
i
i
r
o
f
f
P
Р
'
(1.60) 
bu yerda: 
f
i
- i- ta quduqqa to‗g‗ri keluvchi maydon; 
P
i
- i- ta quduqning statik bosimi; 
n 
- quduqlar soni. 
O‗rta muallaq hajm bo‗yicha qatlam bosimida faqat maydon hisobga 
olinmasdan, har bir quduqga to‗g‗ri keluvchi o‗rtacha qatlam qalinligi ham hisobga 
olinadi va quyidagi ifoda orqali hisoblanadi: 
i
n
i
i
i
n
i
i
i
r
o
h
f
h
f
P
Р






'
(1.61) 
O‗rtacha qatlam bosimi izobar xaritasi bo‗yicha aniqlanadi. 
Boshlang‗ich qatlam bosimi – bir gurux qidiruv quduqlarini sinov ishlatish 
davrida aniqlangan o‗rtacha qatlam bosimi. 
Uyumlar ishlatish jarayonida qatlamga ta‘sir etuvchi ishchi agentlarni haydash 
kuchaytirilganda yoki chegaralanganda qatlam bosimi o‗zgaradi. Shuning uchun 
konni ishlatish vaqtida aniq holatiga baho berish uchun o‗rtacha qatlam bosimi 
aniqlanadi va vaqt bo‗yicha bosimni o‗zgarish grafigi quriladi. Aniqlanib boriladigan 
bosim qatlam joriy bosimi deyiladi. 
Bundan tashqari yuqorida sanab o‗tilgan bosimlardan boshqa uyumlarni 
ishlatish davrida haydash tizimidagi bosim va qatlamdan suyuqlik olish tizimidagi 
bosimlar tushunchasi kiritiladi. 
Neft konlarini ishlatish jarayonida qatlam bosimi holati to‗g‗risida tizimli 
nazorat olib boriladi, natijalar bo‗yicha qatlam bosimi holati muhokama qilinadi, 
zaruriy hollarda qatlamga haydaladigan ta‘sir etuvchi agentlar hajmini kuchaytirish 
yoki kamaytirish bo‗yicha tuzatishlar kiritiladi hamda kon alohida uchastkasi yoki 
butun kon bo‗yicha ishlatish jarayonini boshqarish uchun boshqa choralar 

---

qo‗llaniladi. Quduqlardagi qatlam bosimi qirg‗ich simda quduq tushirilgan chuqurlik 
manometrlari yordamida o‗lchanadi. 
Yer usti yuzasidagi harorat har xil bo‗lib, katta qiymat chegarasida o‗zgaradi. 
U quyosh nurlarining yoritishiga bog‗liq. Yer yuzasida harorat tebranishi uncha katta 
bo‗lmagan chuqurlikda haroratning o‗zgarishiga olib keladi. Kunlik haroratning 
tebranishi bir metr chuqurlikda so‗nadi, yillik esa taxminan 15 metr chuqurlikda 
so‗nadi. Bunday sath neytral qatlam deb ataladi, undan pastdagi qatlamlarda harorat 
yerning chuqurligidan keluvchi issiqlik oqimi ta‘sirida doimiy va bir tekisda o‗sadi. 
Yer qobig‗ining yuzasida haroratni ajratish chegarasi quyoshdan keladigan va 
maydonning ichki issiqligiga bog‗liq bo‗lib, qatlam doimiy musbat yoki manfiy 
haroratli hisoblanadi. Pastki qatlamlarda doimiy manfiy haroratlar ko‗p yillik muzli 
tog‗ jinslarida joylashadi. Pastki qatlamlarda chuqurlik o‗sishi bilan musbat harorat 
oshib boradi. Bunday tog‗ jinslarining qalinligi o‗zgarib turadi va ba‘zi bir 
uchastkalarda 500-700 metrgacha etdi. Yer sharida bunday tog‗ jinslari quduq 
maydonining 10 % ini egallaydi. 
Chuqurlik o‗zgarishi bo‗yicha haroratning 10 ga oshishiga geometrik pag‗ona 
deyiladi. U o‗rtacha 33 metrga to‗g‗ri keladi. Chuqurlikdagi haroratning o‗zgarishini 
tavsiflash uchun geometrik gradientlardan foydalaniladi.
Geometrik gradient - tog‗ jinsi haroratining har 100 metr oraliqda 
chuqurlashgandagi doimiy musbat haroratidir. 
Quduqlarni burg‗ilashda har bir qirqimning haroratini bilish muhim. Chunki 
konlarni ishlashda va uyumni ishlatish jarayonida har xil geometrik-texnik 
tadbirlarning texnologik sxemalarini tuzishda bu ma‘lumotlardan foydalaniladi. 
Xulosa 
Mahsuldor qatlamlarni ochish sifati ko‗p holatlarda quduq tubi zonasining 
holatiga bog‗liq bo‗ladi ya‘ni, qatlamdan oqim chaqiriladi va quduqlar 
o‗zlashtirilganda qatlam flyuidlari (neft, gaz) kirib keladi. Shunday qilib, mahsuldor 
qatlamlarni ochish quduqlarni o‗zlashtirishda, ularni ishlatishga kiritishda hamda 
konlarni neft va gaz debitlarini ishlashda rejalashtirilgan loyihaviy hujjatlarga 
erishishdagi muhim masalalar ko‗rib chiqilgan.

---

67
―Mahsuldor qatlamlarni ochish va quduqlarni o‗zlashtirish ya‘ni, mahsuldor 
qatlamlarni birlamchi va ikkilamchi sifatli ochishda kollektorlik xossalarini maksimal 
darajada saqlab qolish, oqimni chaqirish va quduqlarni o‗zlashtirish kabi jarayonlarni 
va muammolarni o‗rganish bo‗yicha ma‘lumotlar keltirilgan. 
Mahsuldor qatlamlarni ochish jarayonlarida fizik va fizik – kimyaviy 
texnologik ta‘sir etishlarning natijasida qatlam quduq tubi atrofi zonasida filtratsiya 
sig‗imdorlik xossalarini o‗zgarishini sodir bo‗lish holatlari o‗rganilgan. 
Qatlamda quduq tubinig zonasida ifloslanish holati sodir bo‗lganda oqimlarni 
chaqirishda qo‗shimcha gidrodinamik qarshiliklar paydo bo‗ladi va bu qarshilikni 
yengib o‗tish uchun qo‗shimcha bosimning pasayishi sodir bo‗ladi. Konlarni 
ishlatishni loyihasi bo‗yicha belgilangan neft yoki gaz olish, qatlam va quduq tubi 
bosimi (qatlamga depressiya ) oralig‗idagi farqlarni oshirib yuborishi, qatlamga 
beriladigan depressiya bosimi, neft va gaz oqimini qatlamdan olish masalalari tahlil 
qilingan.