Mahsuldor qatlamlarni ochish va

 
10.10. Quduq tubidagi bosimni kompressor yordamida pasaytirish
jihozlari ishini o„rganish 
 
Quduq 
tubidagi 
bosimni 
pasaytirib 
oqimni 
chaqirish 
maqsadida 
kompressorning qo‗llash eng ko‗p ishlatiladigan usullardan biridir. Bunday usulda 
oqimni chaqirish quduq ustiga o‗rnatilgan jihozlar amalga oshiriladi, buning uchun 
qatlamga keskin yoki bir tekis depressiya hosil qilinadi.
Quduqlarning chuqurligiga, tizmaning chidamiligiga va jixozning mavjudligiga 
qarab, quduq tubidagi bosim har xil texnologik jarayonlarni mukamallashtirish orqali 
amalga oshiriladi. Quduqdagi suyuqlikning bir qismini almashtirib gaz havo 
yordamida siqib chiqarish sivilgan havoning oqimi yo‗nalishini o‗zgartirib, qo‗shish 
klapanlari va teshiklarni qo‗llab; quduqka har bir butun havoni haydab; ko‗piklar 
yordamida yuvish. Har bir usullar o‗zining texnologik sxemalari orqali amalga 
oshiriladi.
 
Gaz yordamida suyuqlikni siqish qurilmasini ishini o„rganish 
 
Eng ko‗p qo‗llaniladigan usullardan biri bo‗lib, UKP-80 ko‗chma kompressor 
qurilmasi yordamida, uzatish sarfi 8 m
3
/daq va maksimal bosim 8 MPa ga/teng. 
KS-16-100 kompressor qurilmasi kamroq qo‗llanib, uzatish sarfi 16 m
3
/min 
bosimi 10 MPa, KPU-16-250 esa – 25,0 MPa bosim hosil qiladi.
Ishlatish tizmasining diametri va quduqqa tushirilgan NKQ-ni diametrini 
quduqdagi suyuqlikning zichligini bilgan holda, quduqda suyuqlik sathini tushirish 
chuqurligi h-ni har xil quvvatdagi kompressor qo‗llab amalga oshirish mumkin. 
Quvur orqa tarafiga havo haydalganda 
к
а
х
V
V
p
h
.
4
1
10



; 
NKQ orqali havo haydalganda.

---

401
tiz
nkg
V
V
p
h



4
2
10
bu yerda: 
h
1
va 
h
2
 
– quvur orqasi oralig‗ida va NKQ-da sathni psayish chuqurligi, m;
r
– kompressor tomonidan beriladigan bosim, MPa;
ρ
– quuqdagi suyuqlikning zichligi, g/sm
3
;
V
x.o
, V
nkg
, V
tiz
– quvur orqa tomonidagi, NKQ-dagi va tezmadagi 
suyuqlikning birlik hajmi, m
3
. 
m
m
t
h
5
,
241
950
,
7
192
10
86
,
6
/
160
,
1
24
0
,
8
10
4
3
4
1







m
h
6
,
125
86
,
6
160
,
1
5
,
12
0
,
8
10
4
2





. 
Quyidagi ma‘lumotlar asosida hisoblangan:
1) Kompressor UKP-80. 
2) Diametri ø 140 mm-li ishlatish tizmasi suv bilan to‗ldirilgan. 
3) Quduqqa ø mm-li NKQ tushirilgan. 
4) Suyuqlik sathini 600 metrga tushirish talab qilinadi. 
5) Quvur orqasiga 200 metr gaz haydalgan.
Suyuqlikga to‗ldirilgan quduqda gazni NKQ-ning boshmog‗i orqali yorib 
kirishi uchun, quyidagi shart bajarilishi kerak. 
МPа
Н
P
SHISH
QO
ISHGA
30
,
0
10
200
0
,
1
10
4
4
'
.






bu yerda
: P
ISHGA QO‘SHISH
– ishga tushish bosimi, MPa;
H
– NKQ-ni tushirish chuqurligi, m;
ρ
– quduqdagi suyuqlikning zichligi, g/sm
3
. 
Agarda statik sath quduq ustidan qandaydir masofada bo‗lsa, ishga tushirish 
bosimi empirik formula bo‗yicha aniqlanadi. 
Gazni quvur orqasi tarafdan haydalganda 
МPа
d
D
h
P
SHISH
QO
ISHGA
10
,
1
29
,
53
8
,
58
873
,
0
10
140
,
0
3000
10
2
4
2
2
4
2
'
.









. 
Gaz NKQ orqasi haydalganda.

---



МPа
d
D
D
h
P
SHISH
QO
ISHGA
41
,
0
143
8
,
58
10
0143
,
0
8
,
58
073
,
0
140
,
0
10
140
,
0
3000
10
4
2
2
4
2
2
2
2
4
'
.











. 
Undan keyin NKQ-ga gaz haydaladi. Bosim qiymati 8,0 MPa yaqinlashganda, 
suvni quduqdan siqib chiqarish boshlanadi, keyin aeratsiyalanadi va to‗liq gaz bilan 
aralashadi. Jarayon ikki bosqichda olib boriladi, jarayoni 12 MPa bosimda qatlamga 
depressiyaga olib kelinadi.
Nasos-kopressor quvurning 60 mm-li diametrligidan foydalanilganda bosim 
ko‗rsatkichi yanada yuqori bo‗ladi. Yuqoridagi hisoblar qatlamdan keladigan oqim 
bo‗lmaganda haqlidir. Qatlamdan oqim quduqqa oqim mavjud bo‗lganda sath yuqori 
bo‗ladi va kompressorning bosimi oshiriladi.

---

403
Xulosa 
Mahsuldor qatlam sifatli ochilib sanoat miqiyosidagi oqim olingandan keyin 
quduqlarni ishlatish usullari asoslanadi.
Mahsuldor qatlamlar ikki marta ochiladi: birlamchi - burg‗ilash jarayonida, 
ikkilamchi mustahkamlash tizmasidan keyin sementlanib teshib ochiladi. 
Mustahkamlash tizmalarini teshib qatlamni ochish - quduqni qurilishda eng muhim 
jarayonlardan biri, keyinchalik sinashni muvaffaqiyatli o‗tishi va qatlamdan quduqqa 
oqimni chaqirish muhim masalalardan biri hisoblnadi.
Quduqlardan oqimni chaqirib mahsuldor qatlamlarni o‗zlashtirishni bir nechta 
usullari tahlil qilingan bo‗lib, zamonaviy texnologiyalarni qo‗llash bo‗yicha 
ma‘lumotlar berilgan. 
Ko‗piklarni tayyorlash uchun ejektorlar qo‗llanilganda havoni siqib berishda 
burg‗ilash kurilmasining havo tizimining kompressorlaridan foydalaniladi. Ko‗chma 
kompressordan ham foydalanish mumkin. Ejektorlardan foydalanib ko‗piklar 
yordamida qatlamdan oqimni chaqirishda quduq tubi zonasidagi bosim qiymatini 
hosil qilishda (depressiyani) amaldagi kompressorlarning parametrlarini tanlash 
kerak bo‗ladi. 
Sinash asboblarining jamlanmasi izlov quduqlaridagi istiqbolli ob‘ektlarni 
sanash uchun mo‗ljallangan bo‗lmasdan balkim, kam maxsuldorlikka ega bo‗lgan 
qatlamlardan oqimni chaqirishda, qatlamda quduq atrofining zonasini tozalashda, 
qatlamga ishlov berishning samaradorligini baholashda, sement ko‗priklarini va 
tizmani germetiklikka sinash va boshqa masalalarni hal qilishda, quduqning stvolini 
chegaralangan oralig‗ida va mustahkamlash tizimlarida depressiya hosil qilishda ham 
qo‗llaniladi.