«Mahalliy xomashyolar va ikkilamchi resurslar asosida innovatsion texnologiyalar»

Qalampiryalpiz (Mentha piperita) bargi tarkibida 2,4-75% efir moyi, karotin 
gesperidin, betain, ursol va oleanol triterpen kislotalari bor. Efir moyi 4-65% mentol, 
9-25% menton, 4-9% mentol efirlari va boshqa birikmalardan tashkil topgan bo‘ladi. 
Qalampiryalpiz bargi va efir moyining dorivor pereparatlari (damlamasi, nastoykasi 
va yalpiz suvi) ko‘ngil aynishini va qusishni to‘xtatishda hamda ovqat hazmini 
yaxshilashda ishlatiladi. Yalpiz suvi yana og‘iz chayish va suyuq dorilar ta’mini 
yaxshilash uchun qo‘llaniladi. Mentol pereparatlari quloq-burun, nafas yo‘llari 
kasalliklarida hamda tish og‘rig‘i kasalliklarida ishlatiladi. Mentoldan bosh og‘rig‘ini 
qoldiradigan migren qalami tayyorlanadi. Mentol preparati – validol stenokardiyaga 
davo qilishda ishlatiladi. Bargi tinchlantiruvchi, o‘t haydovchi va me’da 
kasalliklarida ishlatiladigan yig‘malar-choylar, efir moyi qorin og‘rig‘ini qoldiruvchi 
tabletka va tomchilar, mentol inrofen tarkibiga kiradi. Efir moyidan oziq-ovqat 
sanoatida va parfyumeriyada foydalaniladi. 
Efir moylari suv bug‘i bilan yoki suyuqlantirilgan karbonat angidirid gazi bilan 
va boshqa organik erituvchilar bilan haydash orqali ajratib olinadi. Ko’pchilik tabiiy 
manbalardan, efir moylarini ajratishda suv bug‘i bilan haydash, ekstraksiya, qattiq 
sorbentlarda konsentratsiyalash usullaridan ham foydalaniladi.
Efir moylari uchuvchan organik birikmalarning, asosan terpenlar bilan ularning 
kislorodli hosilalarining ko‘p komponentli aralashmalari hisoblanadi. Efir moylari 
o‘simliklar dunyosida keng tarqalgan bo‘lib, ularning tarkibida juda oz miqdorda 
(0,01-1,0 %) uchraydi. Bu efir moylari o‘simliklarda erkin yoki glikozidlar holida 
bo‘lib, ularning turli xil hidlarni tarqatishiga sabab bo‘ladi. Shunday qilib 
o‘simliklardagi efir moylari muayyan hidga ega bo‘lib, o‘ziga xos xususiyatga ega 
bo‘ladi. Bu moylar odatda rangsiz yoki biror rangli harakatchan moysimon 
uchuvchan suyuqliklar bo‘lib, faqat organik erituvchilarda yaxshi eriydi.