«Mahalliy xomashyolar va ikkilamchi resurslar asosida innovatsion texnologiyalar»

140 
QOVUSHQOQLIGI YUQORI NEFT EMULSIYALARIGA SIRT FAOL 
MODDA - DEMULGATORLARNING TA’SIRI 
Yusupov F. M., Xursandov B.SH., Sultonov S.B., Jovliyev T.T. 
O’zR FА Umumiy va noorganik kimyo instituti 
  
Neftni qayta ishlashning hozirgi kundagi asosiy yo'nalishi dunyodagi 
uglevodorod zaxiralarining katta qismini tashkil etadigan og'ir, yopishqoqligi yuqori 
neftlar va tabiiy bitumlarni qazib olish va qayta ishlashdir.Quduqlardan qazib olingan 
neftlarning tarkibida suvning ma’lum bir qismi qatlam holatda tarqalgan bo’ladi. Bu 
suvlar neftni tindirish yoki qizdirish orqali ajratib olinadi.Ammo, hosil bo’lgan 
suvning neftdagi teskari emulsiyasi juda barqaror bo’ladi, chunki neft tarkibidagi 
uglevodorodlar – naften kislotalari, parafin, yog’ kislotalari tabiiy emulgator 
vazifasini bajaradi.Shu sababli yangi qazib olingan neft tashish hamda qayta 
ishlashdan oldin konlarda, keyinchalik neftni qayta ishlash zavodlarida 
suvsizlantiriladi va shu bilan birga suvda eruvchan tuzlardan tozalash maqsadida 
tuzsizlantiriladi. Demulgatorlar ishlatmasdan yetarlicha chuqur suvsizlanishni amalga 
oshirish mumkin emas. Demulgatorlar emulgatorlarga qaraganda faolroq bo‘lishi 
kerak. 
Zamonaviy demulgatorlarga quyidagi asosiy talablar qo'yiladi: ular yuqori 
darajada demulgirlovchi faollikka ega bo'lishi kerak (suvning tez oqishi - yog'dagi 
suv miqdorini tezda kamaytirishga imkon beradi), suv va neftni to’liq ajratish, past 
haroratlarda ham yuqori samaradorlikka hamda qutbli va qutbsiz guruhlarga ega 
bo’lishi kerak [1].
Ba'zi demulgatorlar toza suvning to’liq ajralishini ta'minlaydi, ammo 
emulsiyalarning ajratilishiga ko’p vaqt sarflanadi. Boshqa demulgatorlar esa neft 
emulsiyalarni tezda ajratadi, ammo ajratilgan suv bilan birga ko'plab neft 
mahsulotlari ham chiqarib yuborilishiga olib keladi. Ko'pgina demulgatorlar neftdan 
mexanik aralashmalarni ajratish uchun yetarli darajada samarali emas [2].
Demulgator sifatida faqat quyidagi asosiy xususiyatlarga ega bo’lgan sirt faol 
moddalar ishlatilishi mumkin.[3] 
• Neft emulsiyalarini hosil qiluvchi fazalarning kamida bittasida erishi zarur 
• Neftda adsorbilangan qatlamning qutbli tarkibiy qismlarini neft suv 
chegarasidan siqib chiqarish, shuningdek gelga o’xshash holatga o’tish 
jarayonida ularni peptizatsiya qilish uchun yetarli sirt faollikka ega bo’lishi 
kerak 
Ushbu ishda demulgatorlar olishda: geksametilendiamin, epoksid (etilen oksid, 
propilen oksid), erituvchi sifatida etil spirti olindi. Demulgatorlarning sintezini 
amalga oshirishda reaksiyaga kirishayotgan reagentlar massa nisbati, harorat, 
erituvchi va reaksiya davomiyligi ta’siri aniqlandi va jarayon borishi 
optimallashtirildi, sintez qilingan birikmaning fizik-kimyoviy doimiyliklari 
aniqlandi.

---

141 
Geksametilendiamin va epoksidlar asosida olingan deemulgirlovchi xossaga ega 
moddaning sintezi reaksiya mexanizmi kvant-kimyoviy hisoblashlar asosida nazariy 
asoslandi. Kvant kimyoviy tadqiqotlar ChemOffisce va HyperChem dasturlar 
paketida Gaussian dasturining AM1, PM3 emperik usullarida o’tkazildi. 
Olingan birikmaning kimyoviy xossasini o’rganish bo’yicha ilmiy tadqiqot ishlari 
olib borilmoqda.