«Mahalliy xomashyolar va ikkilamchi resurslar asosida innovatsion texnologiyalar»

Литература 
1. Муштаев В.И. и др. Сушка в условиях пневмотранспорта. – М.: Химия,
1984. – 230 с. 
2. Сажин Б.С., Сажин В.Б. Научные основы техники сушки. – М.: Наука,
1997. – 448 с.

---

420 
SURXONDARYO VILOYATI OZIQ-OVQAT MAXSULOTLARIDA 
RADIONUKLIDLARNI RADIOMETRIK ANIQLASH 
 A.M Safarov., X.X. To’rayev., S.Ch.Eshkaraev 
Termiz Davlat Universiteti 
Radionuklidlar odam tanasiga kirsa, ular yon ta'sirga olib kelmaydi va yillar 
davomida ichki organlarni nurlantirishi mumkin. Albatta, hozirgi vaqtda Termiz 
davlat universiteti kimyogar olimlari radionuklidlarning zaif dozalarini inson 
tanasiga zararli ta'sirini o'rganishmoqda. Atmosferadagi va tuproqdagi 
radionuklidlar ma'lum darajada suvga o'tishi sababli tabiiy suvlar atrof-muhitdagi 
radionuklidlarni taqsimlashda muhim rol o'ynaydi. Uzoq masofalarga ko'chib 
o'tishda va yerning turli nuqtalarida radionuklidlarni qayta taqsimlashda muhim 
rol o'ynaydigan tabiiy suvlardir. Tabiiy suvlar ko'plab tabiiy radionuklidlar, yadro 
chiqindilari, baxtsiz hodisalar va yer osti konlarini o'z ichiga olgan bo'lsa-da, bu 
o'sish katta hissa qo'shadi. 
Asosiy zararlovchi modda kaliy-40 bo’lib,
radionuklidlar suv orqali 
sabzavot mahsulotlariga o’tadi, so’ngra inson tanasida va ovqat hazm qilish 
organlarida saraton kasalligi kelib chiqishiga sabab bo'ladi. 
МКГБ-01 (Rossiya) radiometrlari sabzavot va oziq-ovqat mahsulotlarida
radionuklidlar mavjudligini aniqlash uchun ishlatilgan. 
1-rasm. “РАДЭК”
МКГБ-01 radiometri 
Radiometr "ASW" dasturi asosida ishlaydi va 42dan 3000kevgacha energiya 
oralig'ida gamma nurlanishining energiya taqsimotini va 660 dan 4000 kevgacha 
energiya oralig'ida beta nurlanishini o'lchashga asoslangan. Tadqiqot O'zbekiston 
Respublikasi Surxondaryo viloyati Uzun tumanidagi "markaziy bozor" bozoridan 
saralab olingan oziq-ovqat mahsulotlari namunalari (anor, go’sht, tarvuz, bodring, 
kartoshka va pomidor)dan statik sharoitda o'tkazildi. Mahsulotlar namunalari O’zDSt 
ISО/IEC
17025:2017 standartiga mos ravishda sovuq suv bilan tanlangan va 
tozalangan. Sof mahsulotlar 6-13 mm diametrli oshxona maydalagichida yanchiladi 
va 7 mm diametrli elakdan o'tkaziladi, ezilgan namunalar 111 
o
C haroratida SNOL-
80-01 quritish kabinetida 1.2 soat davomida quritildi. Sovutilgandan so'ng 5 ta 

---

421 
konteynerlar tayyorlandi, namuna konteynerlarga joylashtirildi, konteyner tanasidagi 
yoriqni to'ldirdi. 
Tayyorlangan konteynerlar radiometrga o'rnatildi va 45 daqiqada kaliy-40 beta-
radiatsiya faoliyati har bir namunani o'lchadi. Aniqlash natijalari 1-jadvalda 
keltirilgan.  

 1-jadval 
Radioekologik natijalari Kaliy-40 radionuklidining
oziq-ovqat mahsulotlarida mavjudligi 
(t
изм
=45 мин, Е
max
=624 кЭв, ЧВ=0,64 имп/с*Бк, БДЕГ-80, Маrineli idishi)