«Mahalliy xomashyolar va ikkilamchi resurslar asosida innovatsion texnologiyalar»

Foydalanilgan adabiyotlar 
 
1. 
Рафинация масел и жиров: теоретические основы, практика, технология, 
оборудование / Н.С. Арутюнян, Е.П. Корнена, Е.А. Нестерова. СПб.: ГИОРД , 
2004. 288с. 
2. 
Тютюнников Б.Н., Науменко П.В., Товбин И.М., Фаниев Г.Г. Технология 
переработки жиров. М.: Пищевая промышленность, 1970-652 с.
3. 
Окислительная деструкция растительных масел под воздействием 
высоких температур / Лисицын А.Н. [и др.] // Масложировая промышленность. 
2007. №4.

---

392 
XALQ TABOBATIDA ISHLATILADIGAN EFIR MOYLI DORIVOR 
O‘SIMLIKLAR 
Sh. Yuldasheva., R.M. Usmanov., Y.R. Taxirov., D.B. Abdirimova. 
UrDU, TTAUF
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 2020-yil 26-
noyabrda № PQ-4901 sonli qaroriga binoan “Dorivor o‘simliklarni yetishtirish va 
qayta ishlash, ularning urug‘chiligini yo‘lga qo‘yishni rivojlantirish bo‘yicha ilmiy 
tadqiqotlar ko‘lamini kengaytirishga oid chora-tadbirlar to‘g‘risida” qaror qabul 
qilingan. Shu munosabat bilan dorivor o’simliklarni yetishtirish va ulardan oqilona 
foydalanishga bo’lgan e’tibor kun sayin ortib bormoqda. Aynisa dorivor 
o‘simliklardan efir moylarni ajratib olish va ularning xossalarini o‘rganish borasida 
katta amaliy ishlarga qo‘l urilmoqda.
Dorivor o‘simliklardan efir moylarini ajratib olish va xossalarini o‘rganish 
katta amaliy ahamiyatga ega. Efir moylari tibbiyotda aromaterapiya vositasi sifatida, 
oziq-ovqat mahsulotlari uchun aromatizator sifatida, parfyumeriya va kosmetikada 
xushbo‘y hid beruvchi sifatida, maishiy kimyo vositalarida muattar hid beruvchi 
sifatida ishlatiladi. Shuning uchun ham dorivor o‘simliklar tarkibidan ajratilgan efir 
moylarining kimyoviy tarkibi va xossalarini o‘rganish ularni tibbiyot, parfyumeriya, 
kosmetika va boshqa sohalarda ishlatish imkoniyatlarini baholash nuqtai nazaridan 
dolzarbdir.
Tarkibida efir moyi bo‘lgan o’simliklarning daraxt, buta, shuningdek bir va 
koʻp yillik oʻtlar turlari mavjud bo’lib, efir moylari ularning guli, urugʻi, mevasi, 
poyasi, ildizpoyasi, bargi yoki tanasida toʻplaydi. 
Oʻzbekistondagi 200 dan ortiq dorivor o’simliklar qatorida dorivor limono‘t, 
oddiy qora zira, tog‘ jambili, zig‘ir, qora qoraqat, oddiy kanakunjut, bodom, otquloq, 
na’matak, kiyiko‘t, yalpiz, aloe, qizilmiya ildizi, arpabodiyon, oddiy archa, oddiy 
qarag‘ay, shuvoq, xushbo‘y shivit, oddiy tog‘rayhon, qoraterak, petrushka, 
moychechak kabilarni sanab o‘tish mumkin. Ayrim efir moyli o‘simliklardan 
arpabodiyon, jambil, kashnich, qora zira, yalpiz kabilari maxsus ekiladi.
Quyida ba’zi dorivor o‘simliklar va ulardan efir moylarini ajratib olish usullari 
keltirilgan. Masalan: