«Mahalliy xomashyolar va ikkilamchi resurslar asosida innovatsion texnologiyalar»

378 
ANOR PO’STLOG’INI EKSTRAKSIYALASH ORQALI TANNIN 
MODDASINI AJRATIB OLISH TAJRIBA ISHLARINI TADQIQ ETISH 
Toirova M.S., Eshmatov F.X. 
Toshkent kimyo-texnologiya institute 
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan 2017-yil 7-fevralda qabul 
qilingan “2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning 
beshta ustuvor yo’nalishi” bo’yicha “Harakatlar strategiyasi”da belgilangan: 
mamlakat oziq-ovqat xavfsizligini yanada mustahkamlash, ekologik toza mahsulotlar 
ishlab chiqarishni kengaytirish, eng avvalo, mahalliy xomashyo resurslarini chuqur 
qayta ishlash asosida yuqori qo’shimcha qiymatli tayyor mahsulot ishlab chiqarishni 
jadal rivojlantirishga katta e’tibor berilmoqda. 
Oziq-ovqat sanoati sohalarida ishlab chiqarish samaradorligini oshirish 
maqsadida keyingi yillarda chiqindisiz texnologiyalarni yaratish, oziq-ovqat 
mahsulotlari sifatini oshirishda koʼplab ishlar olib borilmoqda. 
Bu yo’nalishlar samarasini yurtimizda yetishtirilayotgan anor mevasi 
misolida oladigan bo’lsak, mevadan mahalliy ishlab chiqaruvchilar tomonidan 
sharbat va konsentratlar tayyorlab, ichki va tashqi bozorga yetkazib 
berilmoqda. Ammo ishlab chiqarishdan qolgan chiqitlar ikkilamchi mahsulot 
sifatida qayta ishlanmay, katta hajmda yig’ilib, ekologiya va atrof-muhitga 
ziyon yetkazmoqda. 
Chiqitni xom ashyo sifatida olib, uni qayta ishlash orqali nafaqat ekologiya 
balki, farmasevtika, to’qimachilik sanoati hamda oziq-ovqat sanoati uchun qimmatli 
hisoblangan tannin moddasini ajratib olish mumkin. 
Bu masalaga yechim izlab, Toshkent kimyo-texnologiya instituti “Go’sht, sut 
va konserva mahsulotlari texnologiyasi” kafedrasi laboratoriyasi sharoitida anor 
po’stlog’ini ekstraksiyalash ishlari olib borildi. 
Avvalo, anor po’stlog’ini ekstraksiyaga tayyorlash uchun 10-12% namlikkacha 
quritib olindi va namunani 2xil (kukun va bo’laklangan 2-5mm) ko’rinishda 
ekstraksiyalandi. Ekstraksiya 1:10 nisbatda 5%li limon kislota ishtirokida olib borildi.
Olingan ekstraksiya tahlil namunalariga 
oshlovchi moddalar saqlagan 
mahsulotlar kimyoviy taxlili GOST 24027.2-80 bo’yicha o’tkazildi. 
1-oshlovchi moddalar saqlovchi o’simlik mahsulotlariga sifat taxlili: 2-3 ml 
tekshiriluvchi eritmaga temir ammoniyli achchiq tosh tuzlardan 4-5 tomchi qo’shilsa, 
gidrolizlanuvchi tanidlar qora-ko’k, kondensatsiyalanuvchi tanidlar qora-yashil rang 
yoki cho’kma beradi. 
2-o’simlik mahsulotidagi oshlovchi moddalarni miqdorini aniqlandi. Oshlovchi 
moddalar miqdori XI - DF qabul qilgan Levental–Kursanov usuli bo’yicha 
aniqlanadi. Bu usul tanidlarning kislotali sharoitda kaliy permanganat yordamida 
oksidlanishiga asoslangan. Indikator sifatida indigosulfon kislota qo’llaniladi. Bu 
kislota tanidlar oksidlanib (titrlanib) bo’lgan zahotiyoq o’zi oksidlanib, ko’k rangdan 
tilla - sariq rangga o’tadi. 
 

---

379 
1-jadval
Ekstraksiya (kukun holatda, 1-namuna) dagi oshlovchi 
moddalar miqdori, % da 
Ekstraksiya 
vaqti 
Ekstraksiya 
jarayonidagi 
harorat 
Ekstraksiyalanish 
davomiyligi 30daq. 
Ekstraksiyalanish 
davomiyligi 1 soat 
Ekstraksiyalanish 
davomiyligi 2 soat 
70
0
C 
4,419 
4,778 
5,494 
80
0
C 
4,30 
5,136 
5,972 
90
0
C 
4,7781 
5,315 
- 
100
0
C 
5,435 
5,255 
- 
 
2-jadval 
Ekstraksiya (bo’laklangan holatda 2-5mm, 2-namuna) dagi 
oshlovchi moddalar miqdori, % da 
Ekstraksiya 
vaqti 
Ekstraksiya 
jarayonidagi 
harorat 
Ekstraksiyalanish 
davomiyligi 
30 daq. 
Ekstraksiyalanish 
davomiyligi 1 soat 
Ekstraksiyalanish 
davomiyligi 2 soat 
70
0
C 
4,957 
6,151 
5,315 
80
0
C 
4,658 
7,764 
5,435 
90
0
C 
5,136 
5,435 
- 
100
0
C 
5,614 
5,376 
- 
Tajriba natijalari shuni ko’rsatmoqdaki, 2-namunada tannin ekstraksiyalanish 
miqdori yuqori hamda, ekstraksiyalanish davomiyli ham nisbatan kam vaqtni talab 
etadi.