326
KIMYO FANINI O’QITISHDA MA’RUZA DARSLARINING O’RNI
Ergashev I.M.
1
, Ergashova Sh.I.
2
, Suyunov Sh.X.
1
Samarqand Davlat universiteti
1
, Samarqand veterinariya meditsinasi instituti
2
Ilmiy texnik taraqqiyot oliy ma`lumotli mutaxasislarni tayyorlash tizimini,
ularning o`ta iqtidorli va mustaqil ishlash ko`nikmalarini rivojlantirishni talab etadi.
Buning uchun elektron darsliklar, tarqatma materiallardan foydalana bilishlarini
o`rgatish lozim. Individual va mustaqil ishlash uchun ma`ruza matnlari, tayanch
iboralari va ularning izohlari bilan ijodiy ishlay olishlariga imkon berish lozim.
Oliy o`quv yurtlarida ta`limni yangi rejalar asosida olib borish o`quv jarayonini
tubdan o`zgartirishni taqazo etadi. Ma`ruza, amaliyot, seminar mashg`ulotlari, yakka
tartibda ishlash va hokazo
rejalarning mukammallashtirish, talabalar bilimini
sinashning yangi usullarini o`quv jarayoniga joriy etish talabalarning bilimini
mustahkamlashga yordam beradi. Bu esa talabalarga yuksak darajada bilim bera
oladigan o`quv dasturlarini, test masalalarini hamda elektron darsliklarning
yaratilishini taqazo etadi.
Talabalarga bilmilarni yetkazishning turli usullari orasida ma`ruza
muhim
o`rinni egallaydi. Ma`ruzaning o`quv jarayonidagi o`rni juda ham beqiyosdir,
o`qitishning bu ko`rinishini hamma vaqt fan va texnika
yangiliklari asosida doimo
takomillashtirib turish kerak. Ma`ruzaning eng avvalo, bilimlarni, ma’lumotlarni
yetkazish , chunonchi o`z navbatida o`quv jarayonidagi bilimlarni mustahkamlash,
talabalarga tabiiy ta`sir ko`rsatish, ilmiy izlanishishlariga ham muhim ta`siri bo`ladi.
O`quv darsliklarining soni kam bo`lganda materiallarni o`zlashtirishda ma`ruza
yanada muhim ahamiyat kasb etib, yagona, asosiy manbaga aylanadiki, o`qituvchi bu
ishga juda ham katta mas’uliyat bilan yondashishi kerak. Eng avvalo ma`ruza
mazmunli, yuqori saviyada, barcha talablarga javob beradigan, qiziqarli bo`lishi
zarur.
Ma’ruzachining birinchi bosqichdagi vazifasi ma`ruzaga tayyorgarlik ko`rish
hisoblanadi. Ma`ruzaga tayyorgarlik ko`rishning muhim bosqichlaridan biri
materiallarni to’plashdir; adabiy manbalar, amaliyotdan
olingan yangiliklar,
konferentsiya va simpozium materiallarini jamlab ma`ruzani yoritish o’qituvchidan
mahorat talab etadi. Ma`ruza materiallarini yoritishda nazariyani amaliyot bilan
bog`lab, mazmunli va ko`rgazmali ravishda izohlash, kompyuter va texnika
vositalaridan foydalanish bugungi kunning asosiy talabidir.
Ma`ruza o`qish jarayonida uni boshqa fanlar- fizika, matematika, ekologiya,
meditsina, turli xil ekologik jarayonlar va o`tilgan ma`ruzalar bilan mazmunli
ravishda bog`lab olib borish ham muhim ahamiyatga ega. Ma`ruzada muhim
muammolarning yechimi berilayotgan bo`lsa uni bahs, savol javob tariqasida yechish
ham muhim ahamiyat kasb etadi, bu talablarni fikrlashga, yangi-yangi savollarning
paydo bo`lishiga olib kelishi mumkin. Ma`ruzalarni korgazmali qurollar yordamida
olib borish darsning samaradorligini oshiradi. Shuningdek ma`ruzada 10-15 daqiqaga
mo`ljallangan test, nasorat ishlardan foydalanish va texnika vositalaridan,
kompyuterlardan foydalanish ham talabalarning ma`ruzaga bo`lgan qiziqishini
oshiradi.
327
Ma’rusa darslarida talabalar bilimini nazorat qilish maqsadida, o`tiladigan
mavzular bo`yicha
test savollari tuzilib, oraliq va joriy nazoratlar olish vaqtida
ulardan unumli foydalanish losim. Bunda mavzular asosida tuzilgan savol va
javoblarning mazmun va maqsadlariga alohida e’tibor berish , talabalar bilimini sinab
ko`rish uchun juda qisqa vaqt sarflash, sinov natijalari darsning o`zidayoq e’lon qilish
kerak bo’ladi.
O’tilayotgan fan bo`yicha internet tizimidan foydalanib mavzularni yangi
ma`lumotlar bilan ham boyitish juda muhim ahamiyatga ega va talabalarni
qiziqishlarini yanada oshiradi.
Kimyo fanlarini o‘qitish taʼlim-tarbiya birligiga asoslanib,talabalarda siyosiy,
gʼoyaviy, maʼnaviy-axloqiy fazilatlarni, yuksak ong va madaniyatni shakllantirishni
oʼz oldiga maqsad qilib qoʼyadi. Bunday muhim vazifalarni amalga oshirishda
kimyo sohasidagi soʼnggi yutuqlar hamda ilmiy yangiliklarga tayangan holda,
mavjud holatni ilmiy-nazariy oʼrganish,
mazmunan boyitish, takomillashtirish
hamda islohotlar talablariga toʼla javob beradigan darajaga keltirish printsiplariga
asoslanish zarur.
Ma’ruza darslarida talabalarni kimyo faniga qiziqtirish, darsda qiziqarli
masalalar va didaktik ma’lumotlardan unumli foydalanib, faol o`qish – bilish
jarayonini vujudga keltirish orqali ularning tayyorgarlik darajasini oshirish va
kasbiy jihatdan shakllantirish mumkin.
Oliy ta’lim tizimida kimyo fanidan ma’ruza o‘quv jarayonining ham usuli, ham
shakli
hisoblanib, u talabalarga fan asoslarini og‘zaki, uzviy va muntazam
singdirishga xizmat qiladi. Ma’ruza tufayli talaba shu fanning mohiyatini tushunib
boradi hamda ularni erkin fikrlashga, fan ustida o‘ylashga majbur etadi. Shu sababli
ma’ruza ilmiy tafakkurni rivojlantirishning o‘ziga xos maktabiga aylanadi. Ma’ruzani
shunday o‘qish lozimki, uning ta’sirida talabalarda shu fanga, vazifa va kelajagiga
nisbatan turli qarashlari, ilmiy e’tiqod, g‘oya va milliy mafkura asoslari shakllansin.
Buning uchun kimyo o`qituvchisi har bir ma’ruzaning mazmuninni fandagi
yangiliklar bilan boyitishi va tanlay bilishi lozim. Ma’ruza ijobiy hamkorlikka
tayanib tashkil qilingandagina samarali natija beradi. Buning uchun ma’ruza
jarayonida ham ta’limiy, ham tarbiyaviy vazifalarni samarali amalga oshirish
yo‘llaridan biri – o`qituvchi bilan talabalar o`rtasida do`stona,
faol munosabatlarni
tiklab olinishdan iborat. Bundan tashqari dars va ma’ruzaning samarali natijasi
o`quvchi va talabalaring o`quv jarayonidagi ruhiy holatlarini qay darajada hisobga
olinishiga ham bogliq. Shunday ekan, ta’limni samarali tashkil etish, uning dars,
ma’ruza va boshqa shakllaridan o`qitish jarayonida o‘rinli foydalanishlari uchun
shubhasiz o`qituvchining pedagogik mahorati, pedagogik madaniyati, o‘z predmetini
puxta bilishligi va o`quvchi talabalar bilan umumiy til topa olishligi g`oyat katta
ahamiyat kasb etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
