Magistratura bólimi ximiya texnologiya fakulteti organikalíq hám organikalíq emes kafedrasi

Nomenklaturasi hám izomeriyasi.
Aromatikalıq aminlerdiń trivial atamalari keń qollaniladi:

Sistematikalıq nomenklaturaǵa góre arilaminlerdiń atlari amino-aldi qosimtasi hám aromatikalıq uglevodorod atinan yáki radikal atina amin (diaman) sózin qosiw menen payda etiledi:

C₇H₉N quramli arilamin 5 izomer (benzilamin, N-metilanilin, o - m – hám p - toluidinler) halinda ushiraydi.
Aliw usıllari.
1. Nitroarenlerdi qaytariw.
2. Galogenarenlerdi aminlew. Galogenarenler ammiak hám aminler menen joqari temperatura hám basimda, katalizatirlar (mıs hám onıń birikpeleri) qatinasinda reakciyaǵa kirisedi.
Eger galogenaren molekulasinda galogenge qaraǵanda o- hám p- jaǵdaylarda jaylasqan ku’shli elektronoakceptor gruppalar (NO₂,CN, COR) bolsa, galogen atominiń nukleofil almasiniwi ańsatlasadi:


3. Gofman reaksiyasi menen amidlerden aliw:

4. Aromatikalıq nitrillerdi qaytariw:

5. Aromatikalıq aldegid hám ketonlardi ammiak qatinasinda katalitik qaytariw:

Fizikalıq qásiyetleri. Arilaminler ózine tán iyiske iye, reńsiz suyiqlıq yáki qatti zatlar bolip, suwda jaman eriydi. Molekulasinda aminogruppa saniniń artiwi menen olardiń eriwsheńligi jaqsilanadi. Di hám triaminler suwda jaqsi eriydi.
Ximiyalıq qásiyetleri
Tiykarliǵi. Arilaminlerde azor atominińerkin elektron jubi elektronǵa beyim benzol saqiynasi menen p, π- birigiwdi payda etedi. Anilin metilaminge qaraǵanda million márte ku’shsiz tiykar bolip, oniń suwdaǵi eritpeleri ku’shsiz (karbonat, sianid, sulfid) kislotalar menen duzlar payda etpeydi, lakmus hám fenolftalein reńin ózgertirmeydi.
Aminlerdiń tiykar qásiyetleri tómendegi tártipte ku’shsizlenip baradi:

Amino gruppa qatinasindaǵi reakciyalar
Alkillew. Anilin hám metanol baylanislardi degidratlawshi katalizator (Al₂O₃) u’stinen ótkezilgende de N-metil- hám N,N- dimetilanilinler payda boladi:

Acillew. Arilaminlerdi acillew (formillew, acetillew hám benzoillew) reakciyalarinda acillewshi reagentler retinde qurmisqa, sirke hám benzoy kislotalar yáki olardiń xlorangidridleri qollaniladi:

Reagentlerdiń aktivligi qatarda tómendegi tártipte asip baradi: