Maftuna Eshdavlatova -kurs 405-guruh Mustaqil ish Periferik nutq apparatining tuzilishi va faoliyati

Maftuna Eshdavlatova 4-kurs 405-guruh 
Mustaqil ish
6 
bo’ladi. tovush kuchi detsibal bilan o’lchanadi. Odam uchun 130 
detsibaldan ortiq kuchdagi tovush quloqqa og’riq beradi. Tovush 
kuchining nutqdagi axamiyati zarb o’rg’usini ifodalashda namoyon 
bo’ladi.
Nutq tovushlarining tembri tovushlarning asosiy ton va yordamchi 
tonlardan tarkib topishidir. Tovush tembri (buyoqdorligi)ning turli xil 
bo’yoqlarga (formantlarga) ega bo’lishida bo’g’iz xalqum, og’iz va 
burun bo’shliqlari va ularning turli shakllarga kirishi rezonatorlik 
vazifasini bajaradi. Tovush tembri unli tovushlar uchun muhim, chunki 
hamma unli fonemalar ovozdan iborat bo’lib, ular bir-biri bilan tovush 
tembri orqali farqlanadi.
Tovush cho’ziqligi – tebranishning oz yoki ko’p vaqt davom etishiga 
bog’liq bo’ladi. tovush cho’ziqligi 2 xil bo’ladi: 1) fonologik cho’ziqlik 
– ma’no farqlash uchun xizmat qiladi. Masalan, turkman tilida yilqi va 
ism-ma’nosida ot so’zlari o unlisining cho’ziqlik darajasi bilan ajratiladi. 
Ot (ad - yilqi) o : t (o : d - ism).
2) sof fizik-akustik cho’ziqlik. Bunda o’rg’uli bo’g’indagi unli biroz 
cho’ziladi, ammo ma’no farqlanmaydi (atlas – atlas – kabilan bundan 
mustasno). Masalan, shahar so’zida «h» ning tushib qolishi natijasida 
ikki «a» yonma-yon kelib bir cho’ziq «a» tarzida talaffuz qilinadi: sha : 
ar, ammo bu holat ma’noni o’zgartirmaydi.
Nutq tovushlarining balandligi, kuchi (intensivligi) va tembri ularning 
sifat belgilari, cho’ziqligi esa miqdor belgisi sanaladi.

---