Маданиятшунослик фани предмети, методологик асослари ва баркамол авлодни шакллантиришдаги ахамияти

Milliy  musika  va  ko‘shikchilik.
  Mustakillik  yillarida  milliy  musika  va 
ko‘shikchilik  san’ati  rivojlandi.  Respublika  madaniyat  ishlari  vazirligi,  1992 
yilda  tashkil  etilgan  "Xalk  ijodi  va  madaniy-ma’rifiy  ishlar  respublika 
markazi",  uning  viloyatlardagi  bo‘limlari  musika  va  ko‘shikchilik  san’atini, 
xavaskorlik  va  folklor  jamoalari  faoliyatini  rivojlantirish,  unutilgan  xalk 
oxanglarini  tiklash  maksadida  turli  xil  ko‘rik  tanlovlar,  festivallar  tashkil 
etmokdalar.  1992  yilda  Toshkentda  "Asrlarga  tengdosh  navolar"  va  "Bokiy 
ovozlar",  Xorazm  viloyatida  folklor  jamoalari,  askiya,  kizikchi  va 
masxarabozlarning, ko‘konda katta ashula, lapar va yalla ijrochilarining ko‘rik-
tanlovlari  o‘tkazildi.  1994  yil  may  oyida  Parijda  bo‘lib  o‘tgan  "SHark 
musikasi" festivalida Munojot Yo‘lchieva va SHavkat Mirzaevlar ishtirok etib, 
o‘zbek milliy ko‘shikchilik san’atini jaxonga namoyish etdilar.
 
1996  yil  aprel  oyida  Turkiston  saroyi,  "Baxor"  majmuasi  va  boshka  ijodiy 
konsert  tashkilotlari  negizida  tashkil  etilgan  "O‘zbeknavo"  gastrol-konsert 
birlashmasi  orkali  xalk  orasidan  iste’dodli  ko‘shikchilarni  izlab  topish  va 

---

 
135 
ko‘rik-tanlovlarga jalb etish, musika va ko‘shikchilik san’ati bo‘yicha xalkaro 
xamkorlikni  rivojlantirish  kabi  tadbirlar  amalga  oshirildi.  Respublika 
Prezidentining  1996  yil  27  avgustdagi  ""O‘zbekiston  –  Vatanim  manim" 
ko‘shiklar 
bayrami 
to‘grisida"gi 
farmoni 
ko‘shikchilik 
san’atini 
rivojlantirishga  ijobiy  ta’sir  ko‘rsatdi.  1996  yilda  o‘tkazilgan  barcha  viloyat, 
shaxar  va  tumanlarida  "O‘zbekiston  -  Vatanim  manim"  ko‘shik  tanlovida  54 
mingdan  ziyod  ko‘shikchilar  ?atnashdi.  Bunday  ko‘rik  tanlov  xar  yili  avgust 
oyida  o‘tkaziladigan  bo‘ldi  va  avgust  oyining  uchinchi  yakshanba  kuni 
"O‘zbekiston  –  Vatanim  manim"  ko‘shik  bayrami  kuni  deb  belgilandi.  Bu 
tanlov  jarayonida  Vatan,  Mustakillikni  e’zozlovchi  yuzlab  yangi  ko‘shiklar 
yaratildi. "O‘zbekiston – Vatanim manim", "Men seni sevaman, O‘zbekiston", 
"Vatan  yagonadir",  "Mustakillik  gullari",  "Ona  yurtim",  "O‘zbekiston 
askarlari" ko‘shiklari shular jumlasidandir.
 
1997  yil  11  martda  kabul  kilingan  Respublika  xukumatining  ""SHark 
taronalari"  Xalkaro  musika  festivalini  o‘tkazish  to‘grisida"gi  xarori  musika 
san’atining noyob namunalarini keng targib kilish, rivojlantirishda dasturamal 
bo‘lib xizmat kildi. 1997 yil 25 avgust - 2 sentyabr kunlari Samarkandda bo‘lib 
o‘tgan "SHark taronalari" birinchi Xalkaro festivalida dunyoning 40 dan ortik 
mamlakatidan  ijrochilar,  san’atshunoslar,  jamoat  arboblari  ishtirok  etdi, 
festivalda  yangragan  o‘zbek  oxanglari,  kuy-ko‘shiklari  jaxon  uzra  taraldi.  xar 
ikki yilda Samarkandda "SHark taronalari" Xalkaro festivalini o‘tkazish an’ana 
tusini oldi.
 
O‘zbekistonda musika va ko‘shikchilik san’atini rivojiga xar yili 31 avgust va 
21 mart kunlari o‘tkazilayotgan Mustakillik va Navro‘z kunlariga bagishlangan 
bayram tantanalari jobiy ta’sir ko‘rsatmokda.
 
Mustakillik  yillarida  O‘zbekistonda  yashayotgan  130  ga  yakin  turli  millat  va 
elat  urf-odatlari  va  an’analari  birdek  rivojlanib  bormokda.  xozirgi  paytda 
O‘zbekistonda 120 ta milliy madaniyat markazlari faoliyat yuritmokda. Milliy 
madaniy  markazlar  o‘z  millatdoshlarining  tili,  madaniyati,  urf-odatlari,  rasm-
rusumlarini  tiklash,  tarixiy  Vatani  bilan  alokani  jonlantirish  kabi  masalalar 
bilan  shugullanib  kelmokdalar.  Milliy  madaniy  markazlar  koshida  milliy 
musika, raks, xunar va boshka yo‘nalishlardagi to‘garaklar tashkil etilgan.
 
1992  yilda  turli  milliy  madaniy  markazlarga  ko‘maklashuvchi  Respublika 
Baynalmilal  markazi  tuzildi.  Uning  faoliyatida  respublikamizda  istikomat 
kiluvchi  turli  millat  va  e’latlarni  jipslashtirish  asosiy  o‘rin  tutmokda.  xar  bir 
millatga mansub rassomlar, yozuvchilar, shoirlar, olimlar, madaniyat va san’at 
arboblariga  bagishlangan  yigilishlar,  ko‘rgazmalar  tashkil  etilmokda.  Milliy 
madaniy  markazlar  o‘z  faoliyati  bilan  respublikada  madaniyat  ravnakiga 
muxim xissa ko‘shmokdalar.
 
Muzey.
 Jamiyat madaniy-ma’rifiy xayotida, axolida tarixiy xotirani tiklash va 
mustaxkamlashda muzeylarning axamiyati katta. SHu boisdan xam Mustakillik 
yillarida mavjud muzeylarni ta’mirlash, ularni yangi eksponatlar bilan boyitish, 
yangi muzeylar barpo etishga aloxida e’tibor berildi.
 
Namanganda ulug o‘zbek shoiri Boboraxim Mashrab muzeyi, Xorazmda xofiz 
Xojixon  Boltaboev  nomli  makomchilar  muzeyi,  Urganchda  Xorazm  amaliy 

---

 
136 
san’ati va tarixi muzeyi, Buxoroda temirchilik muzeyi, Samarkand viloyatining 
Oktosh  shaxrida  xalk  baxshisi  Islom  shoir  Nazar  o‘glining  uy-muzeyi, 
Toshkentda  o‘zbek  ayollari  orasidan  chikkan  birinchi  xukukshunos  olima 
Xadicha  Sulaymonova  muzeyi,  o‘zbek  rakkosasi  Mukarrama  Turgunboeva 
muzeyi  singari  uy  muzeylari  tashkil  etildi.  SHuningdek  oliy  ta’lim 
muassasalarida ko‘plab muzeylar ochildi.
 
1996 yil 1 sentyabr kuni Toshkentda Osiyoda yagona bo‘lgan Olimpiya shon-
shuxrat  muzeyi  faoliyat  ko‘rsata  boshladi.  Bu  muzey  o‘zbekistonlik 
sportchilarning  xalkaro  musobakalardagi  muvaffakiyatlarini  namoyish 
etadigan, mamlakatimizda sport xarakatini rivojlantirish markazi bo‘lib koldi.
 
1996  yil  18  oktyabrda  Toshkentda  Temuriylar  tarixi  davlat  muzeyi  ochildi. 
Muzey temuriylar davri ruxini aks ettiruvchi o‘sha davrga xos tarixiy jixozlar, 
kurol-aslaxalar,  lashkarboshilar  va  oddiy  jangchilarning  kiyim-boshlari, 
oltindan yasalgan uy-buyum ashyolari, musika asboblari, Amir Temur, Bobur 
ko‘lyozmalari,  Ulugbekning  astronomik  kurilmalari  va  boshka  2000  dan 
ortikrok  tarixiy,  madaniy  yodgorliklar  bilan  jixozlangan.  Temuriylar  tarixi 
davlat  muzeyi  O‘zbekistonda  amalga  oshirilayotgan  madaniy,  ma’naviy, 
ma’rifiy  ishlar,  ilmiy  tafakkur  markaziga  aylandi.  2002  yilda  Termizda 
Arxeologiya muzeyi bunyod etildi.
 
O‘zbekiston  Prezidentining  1998  yil  12  yanvardagi  "Muzeylar  faoliyatini 
tubdan  yaxshilash  va  takomillashtirish  to‘grisida"gi  farmoni  va  uning 
bajarilishini  ta’minlashga  karatilgan  Respublika  xukumatining  1998  yil  5 
dekabrda  kabul  kilingan  "Muzeylar  faoliyatini  ko‘llab-kuvvatlash  masalalari 
to‘grisida"gi  karori  mamlakatimizda  muzey  ishini  rivojlantirish  istikbollarini 
belgilab  berdi.  Madaniyat  ishlari  vazirligi,  "Oltin  meros"  jamgarmasi,  Badiiy 
Akademiya,  Moliya  vazirligi,  Mexnat  vazirligi  muzeylar  raxbariyati  bilan 
xamkorlikda muzeylarning rivojlanishi va moliyaviy ta’minoti bo‘yicha dastur 
ishlab chikildi. Muzeylar davlat muxofazasiga olindi, ularni ta’mirlash, muzey 
eksponatlarini  boyitish  davlat  byudjeti  xisobidan  moliyaviy  jixatdan  ko‘llab-
kuvvatlandi.  Muzeylar  faoliyatini  muvofiklashtirish,  ilmiy-uslubiy  yordam 
ko‘rsatish,  moddiy  jixatdan  ko‘llab-kuvvatlash  maksadida  1998  yilda 
"O‘zbekmuzey"  Respublika  jamgarmasi  tuzildi.  Axolining  muzeyshunoslik 
madaniyatini oshirishga ko‘maklashuvchi "Moziydan sado" jurnali ta’sis etildi 
va  u  1999  yildan  boshlab  o‘zbek,  rus  va  ingliz  tillarida  nashr  etila  boshlandi. 
Fakat  1999  yilda  muzeylarning  asosiy  fondi  7544  ta  tarixiy  va  madaniy 
yodgorliklar bilan boyidi.
 
O‘zbekistonda  umumiy  maydoni  137150  kv.m.ni  tashkil  etadigan  510  ta 
muzey  faoliyat ko‘rsatmokda.  Ularda 1,3 milliondan  ortik ajdodlarimiz  tarixi, 
betakror madaniyatini aks ettiruvchi nodir buyumlar-eksponatlar saklanmokda 
va  axoliga  namoyish  etilmokda.  Mamlakatimizning  me’moriy  yodgorliklarga 
boy  10  ta  shaxri  tarixiy  shaxarlar  ro‘yxatiga  kiritilgan.  2500  ta  me’moriy 
obida,  2700  ta  arxeologik  yodgorlik,  1800  monumental  san’at  asari  davlat 
muxofazasiga olingan. Buxoro, Samarkand va Xiva shaxarlaridagi 3 ta muzey-
ko‘rikxonalari-da  butun  dunyoda  eng  nodir  tarixiy  yodgorliklar,  me’moriy 

---

 
137 
obidalar,  monumental  san’at  asarlari  saklanib  kolgan,  davlat  muxofazasida 
yangidan chiroy ochayotgan muzeylar sifatida e’tirof etilgan.
 
O‘zbekiston  muzeylari  axoli  orasida  o‘lkamiz  tarixi,  xalk  amaliy  san’ati 
asarlaridan  iborat  etnografik  ko‘rgazmalarni  namoyish  etib,  jamiyatimiz 
ma’naviy  kamolati  yo‘lida  xizmat  kilmokda.  Minglab  xorijiy  sayyoxlar 
respublikamiz muzey-ko‘rikxonalariga tashrif buyurib, ajdodlarimizdan kolgan 
tarixiy  yodgorliklar,  obidalar,  monumental  san’at  asarlari  oldida  ta’zim 
etmokdalar.  Fransiya,  Turkiya,  Eron,  Pokiston,  Koreya,  Xitoy  va  boshka 
mamlakatlarda O‘zbekiston muzeylarining eksponatlari namoyish etildi.
 
Sport.
  Mustakillik  yillarida  sport  O‘zbekiston  milliy  madaniyatining  tarkibiy 
kismi sifatida rivojlantirildi.
 
1992  yil  5  fevralda  kabul  kilingan  O‘zbekiston  Respublikasining  "Jismoniy 
tarbiya  va  sport  to‘grisida"gi  konuni  sportni  ommaviy  ravishda  rivojlantirish 
uchun  keng  imkoniyatlar  yaratdi.  46  mingdan  ortik  sport  inshootlari  –  sport 
soglomlashtirish  klublari,  bolalar-o‘smirlar  sport  maktablari,  olimpiya 
o‘rinbosarlari bilim yurtlari, oliy sport maxorati maktablari, o‘yingoxlar, sport 
zallari,  maydonlari,  xovuzlar  barpo  etildi  va  ta’mirlandi.  Ularda  7  mln.  kishi 
jismoniy tarbiya va sport bilan shukullanish imkoniyatiga ega bo‘ldi.
 
1992  yil  yanvarda  O‘zbekiston  Milliy  olimpiya  ko‘mitasi  tuzildi  va  1993  yil 
sentyabrda  xalkaro  olimpiya  ko‘mitasining  101-sessiyasida  rasmiy  e’tirof 
etildi.
 
Sportning  boks  turi  jadal  o‘sdi.  17  marta  jaxon  chempioni  Artur  Grigoryan, 
Sidney 
Olimpiadasi 
chempioni 
Muxammadkodir 
Abdullaev 
kabi 
bokschilarimiz  nomi  jaxonga  mashxur.  1999  yil  avgust  oyida  Amerikaning 
Xyuston  shaxrida  o‘tkazilgan  X  jaxon  chempionatida  O‘zbekiston  boks 
komandasi 83 mamlakat o‘rtasida AKSH va Kuba komandalaridan keyin faxrli 
uchinchi o‘rinni egalladi.
 
Vatanimizda  sportning  tennis  turi  rivojlandi.  168  ta  tennis  korti,  eng 
zamonaviy  YUnusobod  tennis  majmui  barpo  etildi.  YUnusobod  tennis 
saroyida  1994-2002  yillarda  O‘zbekiston  Prezidenti  kubogi  uchun  9  marta 
xalkaro  tennis  musobakalari  o‘tkazildi.  1999  yilning  iyul  oyida  Londonda 
o‘tgan  tennis  bo‘yicha  yoshlar  xalkaro  turnirida  toshkentlik  sportchi  Iroda 
To‘laganova  Uimbldon  uchrashuvida  golib  chikib,  kumush  kubokning 
kichraytirilgan nusxasini ko‘lga kiritdi.
 
1998  yil  may  oyida  mamlakatimiz  alpinistlari  Ximolay  togining  eng  baland 
"Everest" cho‘kkisiga ko‘tarilib, O‘zbekiston dovruxini dunyoga taratdilar.
 
Mustakillik sharofati bilan milliy o‘zbek kurashi tiklandi. 1992 yilda Termiz va 
SHaxrisabz  shaxarlarida  dastlabki  milliy  kurash  bo‘yicha  xalkaro  musobaka 
o‘tkazildi.  Milliy  kurashimizning  nazariy  jixatlari  va  koidalari  ishlab  chikildi 
va  xalkaro  ekspertlar  tomonidan  e’tirof  etildi,  xalkaro  sport  turlari  katoridan 
o‘rin  oldi.  1999  yil  may  oyida  Toshkentda  dunyoning  50  dan  ortik 
mamlakatlaridan kelgan sportchilar ishtirokida kurash bo‘yicha birinchi jaxon 
chempionati  bo‘lib  o‘tdi.  Unda  o‘zbekistonlik  kurashchilar  3  ta  oltin,  3  ta 
kumush,  3  ta  bronza  medallarini  ko‘lga  kiritdilar.  Akobir  polvon,  Kamol 
polvon,  Toshtemir  polvonlar  nomi  butun  jaxonga  taraldi.  Xalkaro  kurash 

---

 
138 
assotsiatsiyasi  tuzildi,  uning  faxriy  Prezidenti  etib  Islom  Karimov  saylandi. 
2000-2002  yillarda  London  shaxrida  3  marta  Islom  Karimov  nomi  bilan 
ataluvchi  xalkaro  turnir  bo‘lib  o‘tdi.  2002  yil  oktyabrda  Xalkaro  kurash 
assotsiatsiyasi  Xalkaro  sport  federatsiyasi  a’zoligiga  kabul  kilindi.  O‘zbek 
milliy kurashi xalkaro sport turi sifatida dunyoda e’tirof topdi.
 
Mustakillik  yillarida  O‘zbekiston  sportchilari  Olimpiadalar,  Osiyo  o‘yinlari, 
Jaxon va Osiyo chempionatlari va boshka musobakalarda katnashib, 3000 dan 
ortik oltin, kumush va bronza medallarini ko‘lga kiritdilar.
 
SHunday  kilib,  Mustakillik  yillarida  O‘zbekistonda  sport  rivojlandi,  yangi 
ma’no-mazmun  bilan  boyidi,  jaxon  sportiga  ko‘shildi  va  xalkaro  maydonda 
salmokli o‘rinni egalladi.