22
inson tafakkuri rivoji ramzi bo‘lib qolgan, uning koinotga qo‘ygan qadamini
ifodalovchi odamni tasvirlagan. Shu bilan birga suratda u Abu Rayhon Beruniy
Hindistonda kashf qilgan o‘nlik kasr formulasi
ni
yozib qo‘ydi. Asarning oltin kesishuv
markazida inson qo‘li bilan yaratilgan narsa
largina
saqlanib qoldi, hayot esa vaqtlar
mobaynida qumdek oqib ketadi, degan ma
’
noda qum soat tasvirlangan.
Qum soat
Veneraning o‘ng oyog‘i yonida turibdi. Shu asnoda asarning barcha qismlari yagona
bir ma
’noga bo‘y
sundirildi va u tugal holatga keltirildi.
Tomoshabinni tafakkurlashga undash va asar mohiyati haqida o‘z taxminla
rini
ilgari surishga imkon berish
muallifning asosiy maqsadi bo‘ldi. Aynan shu rassomning
bosh vazifasi bo‘ldi. Surat till
arang-
jigarrang bo‘yoqlar bilan chizildi va faqat Abu Ali
ibn Sinoning libosiga inglizcha qizil bo‘yoq ishla
tildi. Shu bilan rassom tomoshabin
e
’
tiborini olim obraziga tortadi. Asar
da tus va rang uyg‘unligiga erishilgan. Asar
levkasda ishlangan, uning asosi o‘zaro mustahkam biriktirilgan va mato tortilgan ikkita
bir xildagi shitdan iborat. 1980-
yillar boshida olim A.Kamenskiy o‘zining “Hujjatli
romantizm” nom
li maqolasida shunday yozgan edi:
“Jahon madaniyatining
umumdavri asta-
sekin tiklanayotgandek go‘yo, u hozir hech qanday chegarani tan
olmayotgandek
va
qachonlardir
yaratilgan
voqelik
bugun
haqqoniylik
hisoblanayotgandek. Shu ma
’
no
da J.Umarbekov yaratgan “Ongli inson”
asari
g‘oyasi
teran va ta
’
sirchan hisob
lanadi”
20
. Haqiqatni, ezgu maqsadni izlash, kundalik tinimsiz
ijodiy mehnat O‘zbekiston tasviriy san’
ati ustasi rassom J.Umarbekovning
hayoti
mazmuniga aylanib qoldi.
Asardagi “vaqt o‘lchovi” borgan sayin ko
mpozitsiya stilis-
tikasidan, obrazlarning ichki va tashqi xronologiyasidan chiqib, davrning keng ijtimoiy
va ma
‘
naviy muammosiga yaqinlashib boraverdi. Shu munosabat bilan vujudga kelgan
mavzu to‘xtamlarining aniq variantlari ko‘p va xilma
-xildir... Xuddi shu nuqtai nazarga
bag‘ishlangan asarlar ko‘plab yaratildi.
Obrazlar tor shaxsiy hissiyotlar doirasida yaratilgan 70-yillar boshlaridagi
suratlardan farqli “Ongli inson” keng qamrovli muammoni
- tarixiy taraqqiyotdagi
ongli izlanishlar va kashfiyotlarni qamrab olgan. Rassom asarining davriy tarkibi ham
ana shunga qurilgan. Unda zamonaviy hayot haqida hech qanday belgi yo‘q. Ammo
turli davrlardan olingan personajlar tarixga bugungi nuqtai nazardan birlashtirilgan.
Ularni
birlashtirib tur
gan hududning o‘zi bizning davrimiz, bizning dunyoqa
rashi-
mizdir”
21
.
“Ongli inson” asarining gumanistik g‘oyasi Sharq va G‘arbning asrlar
qa
’
riga singib ketgan aloqasini ta
’
kidlaydi. Abu Ali ibn Sinoning zamondoshi faylasuf
Al Kindiy shunday yozgan edi: “Biz o‘zimizdan ancha yiroq bo‘lgan qabi
lalar va
xalqlardan, bizga chegaradosh b
o‘
lmagan mamlakatlardan, umuman qayoq
dan bo‘lsa
ham yetib kelgan haqiqatni ma
’
qullashdan va qabul qilishdan uyalmasligimiz kerak...
Haqiqat har kimni alqalaydi”
22
.
Do'stlaringiz bilan baham: