Madaniyatida tarixiy janrdagi tasviriy

“Unutilmas Siymolar” turkumidan 
lavhalar. 1999 yil.
 
Rassom 
Imyar Mansurov
tomonidan Abduqodir 
Shakuriy (1875-1943) obrazi yara
tildi. “Abduqodir 
Shakuri taniqli ma’rifatparvar bo‘lgan edi, u 
Samarqand
da o‘zbek oilalari bolalari uchun rus 
gimnaziyasiga o‘xshash yangi us
lubdagi maktab 
yaratish orzusi bilan yashagan pedagog edi. Bu paytda 
rus gim
naziyasi ko‘rinishidagi maktablari mavjud edi, 
Qo‘qon shahrida shunday maktab
lar ochilgan edi. 
Qo‘qon maktablar tajribasini Shakuriy o‘rganib, 1901 
yilning kuzida o‘zining Rajabin qishlog‘ida
birinchi 
yangi usuldagi maktabni ochdi. Unda nafaqat bolalar, 
balki qizlar ham o‘qishi mumkin bo‘ldi”
156
.
1906 yili Mahmudxoja Behbudiy “Turkiston viloyatining gazetasi”ning no
mer 27-
sonida chop etilgan “Ma’rifatparvarlik maktablarida Samarqand usul bo‘
yicha 
imtihonlar haqida” maqolasida shunday yozgan edi: “Shakuriy
ning yangi uslub 
maktabi bitiruvchilari Yevropa, Osiyo, Afrika, Amerika va Avstraliya qit
‘alari, 
mamlakatlarining joylashuvi haqida to‘la va aniq javob ber
dilar. Imtihonlarda mahalliy 
hukumat nomidan Likoshin va Vyatkin, shuningdek pristavlar va savdogarlar ishtirok 
etdilar”
157
. Abduqodir Shakuriy portreti unchalik katta emas. Uning obrazi matoda 
moy
bo‘yoq bilan realistik uslubda ishlangan. Port
retning umumiy rangi tillarang-
jigarran
g bo‘yoqda tasvirlangan. Shakuriy xa
rak
teri to‘g‘ri berilgan, u o‘t
gan asrdan 
saqlanib qolgan o‘zining foto suratiga o‘xshaydi. Ingichka oltin
dan yasalgan 
ko‘zoynakdan uning tiyrak ko‘zlari tomo
shabinga boqib turibdi. Uning butun 
qiyofasidan ziyo
li va ma’rifatparvar ekanli
gi seziladi. 
Navbatdagi portretni ham rassom E.Mansurov ishlagan. Bu 863 yili Xivada 
tug‘ilgan Polvonniyoz Xoja Yusupovning portreti. “U 13 yoshida eski maktabni ta
mo-
mladi. 1904 yili Turkiya, Misr, Suriya va Makkaga borib keldi. U arab, rus va fors 
155
Ахмедова Э.Р., Габидулин Р. Культурология мировая культура. –
Т., 2001. с. 251.
156
Алимова Д.А. История как история, История как наука. В 2
-
х т., т.2.
-
Т.: Узбекистан, 2009. с. 163–
164. 
157
Каримов Н. Маҳмудҳўжа
Беҳбудий. –
Т.: “Ўзбекистон”, 2011. б. 24.

---

144 
tillarini mukammal egallagan edi. Sayohatdan qaytgach Polvonniyoz Yusupov yosh 
xivaliklar harakati rahbari bo‘lib qoldi. Ijtimoiy islohotlar ha
qidagi manifestning 
mualliflaridan biri bo‘ladi”
158
. Polvonniyoz Xoji Yusupov portreti ham oval shaklida 
ishlandi. U boshida chugur
ma va barcha tugmalari qadalgan qora ko‘ylakda tasvirlandi. 
Yuz tuzilishi to‘g‘ri ifodalangan. Yig‘inoq va qat’iy qarorlilik xarakterini aks ettiradi. 
Portret rangi yaxshi, tusi butun chugurmaning pasti soqol chetlari bilan tus jihatdan 
birlashib kulrang fonda qoramtir siluet hosil qiladi.