Madaniyatida tarixiy janrdagi tasviriy

B.Jalolov.“Hujjatli kino ustasi Malik 
Qayumov”. 1985 yil.
 
Hujjatli 
kino 
ustasi 
Malik 
Qayumov 1912 yili 22 aprelda 
Toshkent shahri
da tug‘ildi. O‘zbek 
huj
jatli kino san’atining buyuk vakili 
hisoblanadi. 1930-1932-yillari Malik 
Qayumov VGIKni tamomladi va 
Toshkentdagi “Sharq yulduzi” kino 
fabrikasida kinooperator yordamchisi 
bo‘lib ish boshladi. U O‘zbekistonda 
yaratilgan birinchi hujjatli va badiiy 
filmlarni suratga olishda ishtirok etdi. 
“Iqtidorli kinooperator ikki yuzdan 
ortiq hujjatli va ilmiy-ommabop fil-
mlar suratga oldi, bu bilan o‘zbek 
xalqi tarixi, madaniyati va san’atini 
dunyoga mashxur qildi, o‘zbek hujjatli kinosiga asos soldi, o‘zbek kino san’ati
ni noyob 
asarlar bilan boyitdi, bu yo‘nalishda maktab yaratdi. Uning huj
jatli filmlarida 
mamlakatning ijtimoiy-siyosiy hayotidagi muhim tarixiy voqea
lar, O‘zbekistoning 
betakror tabiati, boy tarixi, milliy an’analari va yuksak sifati aks ettirildi. U “To‘rt 
darvozali shahar”, “O‘zbekistonimizga keling”, “Samarqand doim men bilan”, 
“O‘zbek atlasi”, “Tinchlik va do‘stlik kinofestivali”, “O‘zbekiston bo‘ylab sayohat”, 
“Toshkent 
- 
tinchlik shahri”, “Toshkent, zilzila”, “San’atga baxshida umr”, 
“O‘zbekiston san’ati”, “Sharqda shunday sa
ho
vatli insonlar bor” singari hujjatli 
filmlarni suratga oldi, ular mil
liy kino san’ati taraqqiyotiga qo‘shilgan ulkan hissa 
bo‘lib qoldi”
56
. 
“Malik Qayumov afsonaga aylandi, hatto ma’lum darajada o‘sha davr, o‘sha 
vaqtning ramzi bo‘lib qoldi. Ayni paytda u o‘sha davrning yorqin vakili edi. Uning 
davri san’atkorning xarakteri, odatlarida iz qoldirmasligi mumkin emas edi. 
Tashqaridan osoyishta xarakterlik ko‘rinsa ham, ichki dunyosi qarama
-qarshiliklardan 
iboratdek t
uyuladi... Malik Qayumov tabiatan dono odam bo‘l
gan. Ayni paytda 
yumorga kuchli moyil bo‘lgan. Atrofdagilarga nisbatan dard
kashlik hissini tuygan. 
Xalqimizning urf-
odatlari va an’analariga juda mehr bilan munosabatda bo‘lgan.
Kattalarga hurmat bilan mun
osabatda bo‘l
maslikni, bolalarni izzat qilmaslikni qattiq 
qoralagan... Hujjatli kino uning kasbi bo‘lganligi uchun Malik Qayumov juda 
56
Исхаков Дж.
Воспоминания о мастере. Малик Каюмов.
[Электронный ресурс]. Режим доступа: 
http://mytashkent.uz/2017/04/24/vospominaniya-o-mastere-malik-kayumov/ 

---

62 
ko‘pchilikni yaxshi bilgan, ko‘pchilik ham uni tanigan. Ko‘p
gina paxtakorlar, oddiy 
miroblar, askiyachilar, arxitektorlar, yangi Toshkentni quruvchilar, mashxur aktyorlar, 
musiqachilar kabilarni nomma-nom bilgan. Yosh va keksa rassomlar ham uni 
yoqtirardi. Huj
jatli filmlar yangi kinostudiyasi qurilgandan keyin, ular ko‘plab ajoyib 
asarlarni sovg‘a qildilar”
57
.
O‘zbek
hujjatli kino san’ati otasi bo‘lgan san’atkorning portreti divanda bemalol 
suyangan, oyoqlarini chalishtirib, o‘z o‘ylariga chuqur g‘arq bo‘lib o‘tirgan holda 
tasvirlangan. Portretdan yengil, g‘amginroq tabassum bilan, tinimsiz meh
nat qilishga 
o‘rganib 
qolgan dono inson qarab turibdi. Uning yaqinlari, ham
kasblari, do‘stlari va 
shogirdlari qanday bilsa, xuddi shunday tasvirlangan. Uning xarakteri aniq berilgan. 
Nigohlarida o‘ychanlik zohir bo‘lgan. Uning tashqi ko‘rinishi butun hayoti davomida 
yaxshi mehnat qilgan va yuksak kasb mahoratiga erishgan odamning qadriyatini 
ifodalaydi. Portretning barcha jihatlari mutanosib. U moviy rangdagi kostyum kiygan, 
bu iliq oltin rangda ishlangan yuziga qa
rama qarshi qo‘yilgan. Kumushsimon oq 
sochlari orqaga taralga
n, bu bilan uning keng peshonasi ochib qo‘yilgan, ochiq siyoh 
rang ko‘ylagi bo‘y
nini berkitib tu
ribdi. Kostyum, ko‘ylak kulrang shimi va tanasining 
barcha egil
gan joylarida kiyim buklamlari aniq ifodalangan, ular san’atkorning harakat 
shakl-shamoyilini ochib beradi. Pastdagi chap burchakda paranjida ketayotgan ayollar 
ham bu harakatni ta’
kidlaydi. Malik Qayumov makon fonida ishlandi, yorqin cheksiz 
osmon akva
rel bo‘yoq bilan ishlangan yerga tutashib ketadi. San’atkordan uzoqda 
suratga olayotgan 
operator ko‘rinib turibdi. Bu bilan rassom o‘z qahramonining ish 
jarayo
nida tasvirlamoqchi bo‘lgan bo‘lishi mumkin. U shunday degan edi: “Hayotda 
nima qoladi? Xotiramizni jumbushga keltiruvchi yorqin ovozlar, bo‘yoqlar, tabassum
-
lar, qiyofalar qoladi...
”
58
. 
Iqtidorli san’at arbobi, kamtarin inson, mehribon ustoz, hujjatli kino us
tasi Malik 
Qayumov haqidagi yorqin xotira xalqimiz qalbida abadiy saqlanib qoladi. Rassom 
Bahodir Jalolov Komil Yormatov va Abdumalik Qayumov shaxsini nihoyatda katta 
kasb maho
rati bilan, chin dildan tasvirladi. U o‘z asarlaridan O‘zbekiston kino san’ati 
darg‘alarini o‘zgacha bir iqtidor bilan tas
virlay oldi. 
Tasviriy san’at ustasi