Madaniyatida tarixiy janrdagi tasviriy

 
Jadidlarga bag‘ishlangan haykal yodgorliklari
 
 
Tasviriy san’at ustasi haykaltarosh Jaloliddin (Ravshan) Mirtojiyev ha
qida gap 
ketganda, u iqtidorga, ijodiy layoqatga va mehnatsevarlik xususiyatiga ega ekanligini 
ta’kidlash joiz. San’atkor XX asrda yashab ijod etgan, o‘zining ijo
diy mehnatlari bilan 
tarixiy shaxs maqomiga ega bo‘lib qolgan Vatanimiz ada
biyoti va madaniyati 
t
araqqiyotiga ulkan xissa qo‘shgan Zulfiya, Said Ahmad, Saida Zununnova, Oybek 
singari xalqimizning ardoqli farzandlarining haykal yodgorliklarini yaratdi.
Portret janrida tasvirlanayotgan shaxsning yaratilyotgan obrazining ruhiy mohiyati 
va tashqi qo
big‘i orasidagi munosabat keskinroq bo‘ladi. Insonning aniq tasviridan 
chekinish haykaltaroshga nisbatan e’tiroz uyg‘otishga sabab bo‘
lishi mumkin, portreti 
olinayotgandan fotografik nusxa olish yaxshi natijaga olib kelmaydi. Haykaltarosh 
J.Mirtojiyev b
unday kamchiliklardan yiroq bo‘ldi. Uning iqtidori va me’yor hissi o‘z 
ijodida jonsiz obrazlar yaratishga yo‘l qo‘ymadi. U har bir haykal portretida o‘z 
qahramonining ichki, ruhiy mohiyatini ochib bera oldi. Ularda inson ruhiy hayoti aks 
etgan. 1998 
yili ishlangan ma’rifatparvar Elbek portreti aynan shunday yaratil
gan. 

---

157 
Haykal Toshkent viloyati G‘azalkent shahrida o‘rnatilgan. “Elbek yozuvchi
ning taha-
llusi. Uning ismi familiyasi Mashrik Yunusov (1893-
1939). U o‘zbek shoiri, oli
mi, 
adabiyotshunos, 
she’riy to‘plamlar, dostonlar, masallar, ocherklar va hikoya
lar 
muallifi hisoblanadi. Folklor materiallarini o‘rganish, o‘zbek tili va adabiyoti bo‘yicha 
darsliklar, o‘quv qo‘llanmalar tayyorlash bilan shug‘ullandi”. 
Jaloliddin (Ravshan) Mirtojiyev. “Elbek”. 1998 yil.
 
Elbek Chimyon tog‘i etagidagi Xumson 
qishlog‘ida tug‘ildi. 12 yoshida bog‘
bon-deh-
qon otasi
dan duo olib, piyoda Toshkentga yo‘l 
oldi, bu bilan u o‘zi
ning bilimga chanqoqligini 
qondirmoqchi bo‘ladi. Bu yerda u to‘g‘ri 
kelgan joyda yashadi, ochin-
to‘qin qo
lishiga 
qaramay o‘z orzusiga erishdi. U eski usul 
maktabini tamomladi. Bu jadid maktablarida 
usuli savtiyada dars berilardi. 
Uning dastlabki she’rlari 1919 yili 
“Ishtirokiyun” gazetasida chop etildi. Ik
ki 
yildan keyin Elbek tahallusini oladi va haqiqiy 
adabiy faoliyatini bosh
laydi. O‘zbek adabiyoti 
tarixida Elbek bolalar she’riyati asoschisi, xalq og‘
za
ki ijodi yutuqlarini to‘plash 
tashabbuskori sifatida qoldi. 1937 yili Elbekni Abdurauf Fitrat, Abdulhamid Cho‘lpon 
va 
Abdulla Qodriylarning do‘s
ti va hamko
ri sifatida qatag‘on qilishdi, uni xalq 
dushmani sifatida Magadandagi Nagayevo buxtasiga surgun qilishdi. 1939 yili u vafot 
etdi. Tasviriy san’at ustasi Jaloliddin (Ravshan) Mirtojiyev o‘z ijodida shoir Elbek 
por
tretiga bejizga murojaat qilmadi. Bu keyin an’anadek bo‘lib qoldi va XX asr 
birinchi yarmi ma’rifatparvarlarining portretlar turkumini yaratdi. Boshi mag‘rur 
ko‘tarilgan, lablari, ko‘zlari biroz qimtilgan, qat’iy va diq
qat bilan tiklayotgan nigohi, 
tanasi va yelkaga tashlangan plash 
chetini 
ushlab 
tur
gan qo‘llari –
bularning 
barchasi 
maqsad 
sari 
intiluvchan, kuchli xarakterli va irodasi 
bukilmaydigan kishi tasvirlangan haykal 
bo‘lib qoldi.