Madaniyatida tarixiy janrdagi tasviriy

4.3. Tasviriy san’atning tarixiy janridagi asarlarning 
 
yoshlar ma’naviy tarbiyasiga ta’siri
177
 
 
O‘zining buyuk tarixidan kelib chiqib mavjud tabiiy iqtisodiy imkoniyat
larga 
tayanib, O‘zbekiston o‘zigagina xos bo‘lgan taraqqiyot yo‘lidan bormoqda va un
ga 
butun afkor omma qiziqish bildirmoqda. Ularning barchasi xalqning ma’na
viy, 
yaratuvchanlik mehnati bilan bog‘liq. Mustaqillikka erishilgach, bizning dunyo
qara-
shi
miz va tarixiy voqealarga bo‘lgan munosabat o‘zgardi. Bu fan tari
xini va xususan 
tasviriy san’atni, uning taraqqiyotining asosiy tamoiylarini qayta o‘r
ganishni taqozo 
qildi. Sovet, komunistik g‘oya davri san’at asarlarining mavzusi va usularini bel
gilab 
berdi. XX asr oxiri va XXI asr boshlarid
a O‘zbekiston mustaqillikka erish
gach tarixiy 
asarlar syujetlarida jiddiy o‘zgarishlar ro‘y berdi. Qisqa va
qtda ularda mazmuning 
yangi mohiyati asoslari ko‘rindi. O‘zbekiston mustaqil
likka erishganidan keyin 
vujudga kelgan yangi jarayonlar tasviriy 
san’at va ma
daniyat haqidagi tushunchalar 
jiddiy tarzda kengaydi.
Tasviriy san’atining tarixiy janridagi yangilanishlar va o‘zgarishlar tu
shunchasi 
odamlarning dunyoga bo‘lgan qarashini kengaytiradi. Xususan, tasviriy san‘at
ning 
boshqa turlari
ning o‘ziga xosligidan farqli tarixiy janrlar haqi
dagi tushuncha inson 
ongi va tafakkurini kengaytiradi. O‘zbek tasviriy san’ati
da, ayniqsa uning tarixiy 
janrida dunyoni o‘zgarishi haqidagi g‘oyalar ochib berildi va yorqin tasvirlandi. Bu 
asarlar o‘zinin
g yaratilishi klassik shakli va asos mohiyati, ularda aks ifodalangan 
kishilarning ichki olamini aks ettiri
lishiga ko‘ra boshqa janr
laridan farqlanadi. Xozirgi 
siyosiy sharoitlarda madaniyatning, xususan tasviriy san’atning ta
rixiy janrlardagi 
asarlarning roli nihoyatda oshib boryapti. Mashhur tarixiy asarlar madaniyat fenomeni 
bo‘lib qoldi va xalqimiz xarakterining ma’na
viy-ma
‘
rifiy hamda ruhiy-axloqiy 
xususiyatini ifodalaydi. Tarixiy tasvi
riy san’at asa
r
lari ma’naviy
-moddiy qadriyat 
hisoblan
ib milliy ongning o‘si
shi
ga haqqoniy ta’sir qiladi. Shu munosabat bilan 
yoshlar tarbiyasi bo‘yicha vazifalarni hal qili
shiga yondashuv dolzarblashadi. Tarixiy 
badiiy asarlarni yan
gi nuqtai nazardan o‘rganish madaniyatshunoslik tahlili mavzusini 
boyitadi va asarning badiiy shak
lini tarixiylik nuqtai nazaridan ko‘rib chiqish imko
-
niya
tini ta’min
laydi.
Butun dunyoda hozirgi paytda davlatlarning mafkuraviy hayotiga amerikalik 
mafkurachi Z.K.Bjezinskiyning “Yumshoq mafkura”si faol tatbiq etilayotgan ekan
, 
“Ijtimoiy hayotning muhim tomonlaridan biri bo‘lgan madaniyatga maf
kuraviy va 
axboriy qarama-
qarshilik kuchayadi. U alohida e’tiborni talab qila
di. Aynan madaniyat 
jamiyatning an’anaviy, innovatsion va ma’naviy
-
ma’rifiy xu
susiyati
ning uyg‘unligi
ni 
aks ettiradi”
178
. Yumshoq mafkura ma’naviy olam va yoshlarni ongli yashash, ijod 
qilishini yeb bitiradi, ularni “Baxt –
bu boy
lik, iste’molchilik –
bu baxt” shiori bilan 
yashay
digan qilib qo‘yadi. Jamiyatni rivojlantirish va uni taraqqiyot yo‘lidan olg‘
a 
bostirish uchun ijobiy fikrlash qobliyatiga ega bo‘lgan tashabuskor yoshlar
ni 
tarbiyalash lozim. Yoshlarda ilmiy ijod fenomeni rivojlanishga tegishli turtki berishi 
177
Иноятов К., Маматов У. Республика ёш олимлар кенгаши. / Сборник научных статей: Диалог с 
молодёжью: Проблемы и решения.
Международная научно
-
практическая
конференция. 2018. с. 74.
178
Мустафаева Н.А. Мустамлака ва Совет даври тарихшунослигида Ўзбекистонинг ХХ аср маданияти. 
Докторлик диссертацияси автореферати. 2016. б. 3.

---

160 
mumkin, buni faqat oila, maktab va ta’lim muasasalaridan ibo
rat jamiyatning 
birgalikdagi kuchi bilan amalga oshiriladi. Bu ijtimoiy ong
ni o‘sishida muhim 
axamiyatga ega va aynan shunday jamiyat murakkab davrda yashab qoladi.
Hukmdor Amir Temur o‘zining “Tuzuklari”da: “Bir tashabuskor odam o‘nlab be
-
farq odamdan yaxshiroq”, deb yozgan edi
. Yoshlarni qadriyatlar asosida tarbiyalash 
lozim, bu boylik va iste’molchilikni asos qilib olish degani emas yoki yum
shoq maf-
kura
da aytilganidek mutelikni, bo‘ysunuvchanlikni singdirish emas. Bu holat
da 
xalqning kelajagi bo‘lgan yoshlarda ijodga, 
yurt kelajagiga befarqlik ildiz otib ketadi. 
Shu sababli “yumshoq mafkura”ni ildizi bilan qo‘porib tashlash lozim. U maxsus 
tadbirlar va targ‘ibotni talab qilmaydi, balki rekla
ma, teleshou va tar
moq iste’molining 
yangi tizimidan foydalaniladi va yoshlar ongiga tez singib keta
di. Bu mafkura “Hamma 
narsa sotiladi va olinadi shiori ostida maksimal is
te’mol tomoniga yo‘naltiradi. 
Tabiyki, bu yoshlar ma’naviyatiga salbiy ta’sir qiladi, jamiyat rivojini to‘xtatib 
qo‘yadi. Natijada jamiyat insonni shak
lantirishdek bosh vazifani hal qila olmay qoladi. 
“Baxt –
bu moddiy boylik”, “Iste’molchilik –
bu baxt” kabi so‘zlar E.From, 
G.Markuzi singari olimlari asarlaridan o‘rganildi va G‘arbiy Yevropa va AQSh 
mamlakatlari mass-
mediasidan olinyapti. Bu ta’limotl
ar asosida yoshlarning moddiy 
boylik ortirish, shu bilan “Baxtga erishish” tendensiyasi kuchaydi. Le
kin yunon 
faylasufi Epikur aytgan: “Baxt bu –
faravonlik, xafalikdan ozodlik, hissiyotlarning 
me’yori, inson, tabiat tomonidan tayinlangan chegaralarda
qolishi”. Bu fikrlarga 
A.Shopengauer nuqtai nazardan qaralsa, faylasuf shunday dey
di: “Boylik insonning 
iste’mol muamolarini qondiradi, ammo ichki qoni
qish hissini paydo qilmaydi, negaki 
bunday his faqat bilim olish, aqliy mehnat qilgan paytdagina pay
do bo‘lishi mumkin”. 
D.Mayerning tadqiqotiga ko‘ra, XX asr ikkinchi yarmida AQSh aholisi ikki barovar 
boyib ketgan bo‘lsa ham, o‘zlarini baxtli his qilmagan. Baxt manbai sifatida 
iste’molchilika intilish, ijodga in
tilish jara
yonini tartibga soladi. “Shu
narsa aniqki, 
ushbu jarayon yosh avlodning intelektual qobliyatining doimiy susayib borishi 
sharoitida kechyapti, yosh avlod, shuningdek jamiyat ongida ro‘y berayotgan bunday 
o‘zgarishlar psixologik va ma’naviy qashoqlik fenomenini vujudga keltiradi”
179
.
Aynan shuning uchun ham O‘zbekiston madaniyatidagi tarixiy janr tasviriy san‘at 
asarlari yosh avlodning ma’naviy o‘sishida muhim o‘rin egallashi, undan mi
lliy ong va 
madaniy-
ma’naviy qadriyatlarni qayta tiklashi zarur. XX oxiri XXI asr boshlarida 
yo
shlarda xalqimizning madaniy va ma’naviy qadriyatlarga mu
nosa
bat o‘zgardi va 
fenomen darajasiga yetgan O‘zbekiston madaniyatidagi ta
ri
xiy janr tasviriy san’at 
asrlari ham e’tibor markazida bo‘lib qoldi.
Tarix shuni ko‘rsatadiki tarixiy asarlar bilan
chuqur tanishish asnosida yoshlarning dunyoqarashi shaklangan va shaklanmoqda va 
ularni hayotga ma’naviy
-axloqiy munosabati mustahkamlanmoqda. Bugungi kunda 
yoshlarimiz totalitar tuzum qoli
bidan qutulgan holda tarbiyalanmoqda va endi o‘z 
xalqining t
arixini erkin o‘r
ganishi mumkin.
Bugungi kunda O‘zbekiston yoshlari iqtidor, ijod, mehnat va Vatanparvarlik tuy
-
g‘ulari kuylangan tarixiy janrdagi tasviriy san’at asarlari bilan kengroq tanishishlari 
lozim. Badiiy madaniyatni idrok etish erkin bo‘lish ke
rak, tarixiy tasviriy asarlari bilan 
179
Глазунов В.В. Олигархические трансформации. [Текст]. В.В.Глазунов // Монография 
- 
Запорожья.

---

161 
tanishish esa o‘qish paytida yoshlikdan boshlanishi zarur. Tarixiy janrdagi tasviriy 
san’at asarlarida jiddiy yangilanishlar va yangi g‘oyalar kuzatilmoqda. 
Ularda insoniy olam va o‘tgan davrlar voqealari aks ettiri
layapti, shu asnoda 
tasviriy san’at yordamida o‘zgarishlar imkoni paydo bo‘l
yapti. Tabiiyki, yosh avlod 
o‘tmishidagi buyuk mutafakkirlar merosi va ular
ning fan, ada
biyot, san’at sohalariga 
oid bo‘lgan merosi bilan tanishib har to
mon
lama va jo‘sh
qin rivojlanmoqda. 
Ma’naviyat, eng avvalo ilmiy, falsafiy, siyosiy, huqu
qiy, diniy sohalardagi inson 
tafakkuri yutuqlarini san’at va ada
biyot bilimla
rini mukammal o‘zlashtirib olishdan 
iborat bo‘ladi. Xalqning o‘z
-
o‘zini anglashi o‘z tarixiy ildizlarini 
bilish milliy mada-
niyat
ni o‘zlashtirishda namoyon bo‘ladi, bu erkin har tomonlama kamol topgan in
son 
rivoji
dagi muhim shart hisoblanadi. O‘zbekiston madaniyatidagi tarixiy ja
nrdagi tas-
vi
riy san’at asarlarida milliylik va umuminsoniylik
ning aloqas
i o‘z xalqining ma’naviy 
va madaniy qadriyatlariga bo‘lgan ehtiyoji
dan kelib chiqadi.