Madaniyat instituti vahobjon rustamov ssenariynavislik mahorati

O l i y
m a q s a d .
Sahnalashtirish san’atida oliy maqsad 
tshunchasi juda ko‘p sharoitlarda qo‘llaniladi. Agar muallif o ‘zi yoz- 
gan asari orqali nima demoqchi ekanligi to‘g ‘risida gapirganda g‘oya 
tushunchasini anglasak, oliy maqsad tushunchasi esa, men rejissor,
121

---

shu asarni sahnalashtirish orqali nima demoqchiman, nimaga erish- 
moqchiman va bunga qanday vositalar orqali etishishim mumkin, 
degan savollarga javob berishi kerak.
N.Qobilovning “To‘da” asarida oliy maqsad juda keng m a’noda 
olib qaralgan. Asarda giyohvandlikning zararli oqibatlari jamiyat 
uchun ham xavfli ekanligini anglash qiyin emas. Asardagi sevgi 
uchun kurashish, bu порок yo‘ldan chiqishga intilish - qahramonlam- 
ing dialog (so‘zlari)da quyidagicha berilgan:
KAMOLA 
- Turibman o‘rtanib taqdirim jumboq,
Ishqingiz taftidan holi jonim tang.
Tuyg‘ungiz chashmiday musaffo biroq 
0 ‘tinaman, sof sevgim aldamang.
Nahot qismatimiz zim-ziyo zulmat 
Panoh ber, yo‘l ko‘rsat, sevgi, muhabbat. 
SAMANDAR 
- Shubhani ko‘nglingdan haydagin nari,
Gumondan bag‘rimda og‘riq uyg‘onar,
Ishqimga ishonching so‘ngani sari,
Yuragimda hijron, alam, ulg‘ayar.
Nahotki qismatim zim-ziyo zulmat 
Panoh ber, yo‘l ko‘rsat, sevgi, muhabbat.
“Panoh ber, yo‘l ko‘rsat, sevgi, muhabbat” so‘zlarida ularning 
hayotga boMgan qiziqishi, sevgiga intilish va maqsadga erishish 
yo‘lidagi kurashi ifodalangan.
10. O b r a z l a r g a x a r a k t e r i s t i k a . Dramatik asar­
ni tahlil qilganda, albatta obrazlarga xarakteristika berilishi shart. 
Chunk! berilgan xarakteristikadan kelib chiqqan holda rol va ijro 
traktovka qilinadi. Bayram yoki tomoshalarda ishtirok etuvchilar- 
ning son jihatdan ko‘pligini hisobga olib ularga xarakteristika berish 
shart emas. Obrazlarga xarakteristika berilganda ularning yoshi, jis- 
moniy tuzilishi, boshqalardan ajratib turadigan xarakterli xususiyat- 
lari, qiziqishlari, kiyinishlari, dunyoqarashlari va eng asosiysi uning 
maqsadini aniq ifodalamoq zarur.
122

---

N.Qobilovning “To‘da” asaridagi ishtirokchilariga quyidagicha 
xarakteristika berish mumkin:
Samandar - 22 yoshlarda, oldiga qo‘ygan maqsadga har doim eri- 
shishga harakat qilgan. Doimo oddiy kiyinadi. Kamolani chin dildan 
sevadi.
Kamola - 18-20 yoshlar chamasida. Kamtarona kiyinadi. Saman- 
dami haqiqatdan ham sevib qoladi. Samandami bu yo‘ldan qaytar- 
ishga ko‘p harakat qiladi, bunga erishadi ham.
Kamolaning onasi - Yoshi 55-larda. Judayam oddiy kiyingan. 
Qizini bu tanlovdan qaytarmoqchi bo‘ladi, ammo oxir-oqibat rozi 
boTishga majbur bo‘ladi.
Zuli - 20 yoshlarda. Samandami sevganligi sabab giyohvandlar 
to‘dasiga tushib qoladi.
Suxrob, Asad, Jahon, Otash,Abdu, Vaqqos - yoshlari 25-30 larda. 
Hayotning mazmunini faqat “nasha” deb tushunadilar. Uni topish 
yo‘lida hech narsadan qaytmaydilar.
Nasrullo Qobilov qalamiga mansub “To‘da” asari ham ijtimoiy 
ahamiyatga ega bo‘lgan dramatik manbadir.
Mazkur spektakl institut, kollej va maktablarda ham tarbiyaviy 
ta’sir vositasi sifatida bir necha talabalar sahnalarida ham qo‘yilgan. 
Jumladan, 0 ‘sh davlat universiteti, Toshkent temir yo‘l transport mu- 
handisligi instituti, Xalqaro iqtisodiy aloqalar va diplomatiya insti- 
tuti, 0 ‘zbekiston davlat san’at va madaniyat instituti va boshqa muas- 
sasalarda katta muvaffaqiyat bilan qo‘yilgan.
Hozirgi kunning eng dolzarb muammosini ko‘tarib chiqqan asar 
sifatida mazkur asar - yoshlar tarbiyasida muhim rol o‘ynaydi.
Bu mavzuni tahlil qilganimizning asosiy sababi shundaki, hozirgi 
kunda teatrlarimizda dramaturgiya masalasida muammolami hal qi- 
lishga qaratilgan chora-tadbirlar haqida o‘ylaydigan vaqt kelganligi- 
dadir. Tadbir ssenariysini yaratishda mana shunday jihatlardan yon- 
dashish tomoshabinga tarbiyaviy jihatdan ta’sir qiladi.