Madaniyat instituti vahobjon rustamov ssenariynavislik mahorati

10 
Джон Говард Лоусон. Теория и метод Playwriting и написание
сценария.Август, 2014. 326.(Playwriting and Screenwriting, August 2014)
22

---

Ba’zan tadbir ssenariysining kompozitsion tuzilishini 
prolog,
epizodlar qatori va final
bilan belgilash mumkin. Chunki ko‘pgina 
tadbirlar (bayram, tomosha, teatrlashtirilgan konsert va boshqalar)da 
voqea bir mavzu ustida emas, bir necha epizodlardan iborat bo‘lib 
tashkil qilingan bo‘lishi mumkin. Shuning uchun ham ssenariyning 
kompozitsion tuzilishini to‘g‘ri belgilash o‘tkaziladigan tadbiming 
mohiyatini to‘laqonli yoritib berishga xizmat qiladi.
Ssenariyning badiiyjihatdan mukammalligi, uning originalligiga eri- 
shish - o‘tkaziladigan tadbiming yuqori saviyada o‘tishiga kafolatdir.
Manbalarda, kompozitsiya - bu lotincha so‘zdan olingan bo‘lib 
“bir butunlik, yaxlitlik” ma’nosini bildiradi, deb berilgan.
Tadbir kompozitsiyasi - asarda sodir bo‘layotgan voqea-hodisalar- 
ni bir maqsad sari yetaklovchi g‘oya orqali, dramaturgiya qonuniyat- 
lari asosida bir-biri bilan bog‘lovchi tuzilmadir. Teatrlashtirilgan tad- 
birlarning kompozitsion tuzilishi prolog (muqaddima), bosh voqea, 
voqelar rivoji, tugun, qarama-qarshilik, kulminatsiya, final kabi kom- 
ponentlarni o‘z ichiga oladi. Ba’zi hollarda teatrlashtirilgan tadbir­
lar, xususan ommaviy bayramlaming kompozitsion tuzilishida tugun, 
qarama-qarshilik, yechim kabi komponentlar uchramaydi. Chunki bu 
tadbir tolaqonli teatrlashtirilmagan b o iib maqsad va g ‘oya asosan 
qo'shiq mazmuni va raqs harakatlarida yuzaga chiqariladi.
I’rolog- asarning boshlanish qismi11 bo‘lib, tadbir nima haqidaligi- 
diui xabar beracli. Tomoshabin diqqatini asosiy voqealarga qaratadi.
11 ko'taiinki kayliyat, go'zallik va nafislikni talab qiladi. Bu qismda 
hujjatli malcriallar, lilmlardan lavhalar, ta’sirchan vositalardankeng foy- 
dalitnish mnmkin. Prolog nalaqat sahnada balki tadbir o‘tkaziladigan 
maydonga kirisli yo'lakchalaridan ham boshlanishi mumkin. Prolog -
asosan asarda sujet rivojidan avval beriladigan o'ziga xos muqaddima, u 
asardagi voqealarning eng dastlabki sabablarini ochishga xizmat qiladi.
Ssenariy sujetining muhim xususiyatlaridan biri ekspozitsiya hisobla- 
nadi. Ekspozitsiyaning asosiy maqsadi tomoshabinni tadbir ruhiga olib 
kirish, uni kecha mavzusi va mazmunini idrok etishga psixologik tayy- 
orlashdan iboratdir.