Madaniy o’simliklar va ularning ahamiyati Reja: I. Kirish II. Asosiy qism

6-rasm. Arpa
1) Birinchi guruhga haqiqiy don ekinlari- qungir boshlilar oilasiga mansub ekinlar kiradi (bugdoy, arpa, suli, javdar).Bu ekinlarning boshka ekinlardan asosiy fark kiluvchi belgisi-donida uzunasiga ketgan egatcha bo`ladi, murtakda bir necha boshlangich ildiz rivojlanadi, tupguli boshok yoki ruvak bo`ladi. Bu ekinlar uzun kun usimliklaridir, issiklikka talabchan emas, namsevar.
2)Ikkinchi guruhga tariksimon ekinlar- makkajuhori, tarik, sholi usimliklari kiradi. Bu guruhga yana bir usimlik-marjumak kiradi, u marjumakdoshlar oilasiga mansubdir. Bu guruhga mansub ekinlarning donida uzunasiga ketgan egatcha bulmaydi, murtakda bittadan boshlangich ildiz rivojlanadi. Guli ruvak yoki suta bo`ladi. Ekiladigan navlari bahori, issiksevar, kiska kun usimligi va kurgokchilikka chidamli (sholi bundan mustasno).
3) Uchinchi guruh don-dukkakli ekinlar. Bu guruh vakillari dukkaklilar oilasiga mansubdir. Asosiy vakillari-loviya, soya, nuhat, ku nuhat, yasmik, burchok. Bu ekinlarning hammasi uk ildizli, bargi murakkab, mevasi dukkak, urugida oksil modda kup bo`ladi.
Tarvuz (Citrullus) — qovoqdoshlar oilasiga mansub bir va koʻp yillik oʻt oʻsimliklar turkumi; poliz ekini. Vatani — Afrika (Misr). Hindistonda 3 ming yildan beri ekiladi. Hindiston, Amerika, Jan. Yevropa, Xitoy, Turkiya, Eron, Yaponiya va Avstraliyada keng tarqalgan. Markaziy Osiyoda T. ekiladigan maydoni jihatidan poliz ekinlari orasida krvundan keyin 2 oʻrinda turadi. Madaniy T.ning xoʻraki (S. aedulis Pand.), xashaki (S. colocynthoides Pand.) turlari, yovvoyi T.ning mevasi achchiq 4 turi maʼlum. Xoʻraki T.ning dunyo boʻyicha maʼlum boʻlgan barcha navlari 10 ta ekologikgeografik guruhga boʻlinadi. Oʻrta Osiyo tarvuzi alohida ekologikgeografik guruhni tashkil etadi. Palagi 4—5 m gacha boradi. Ildizi chuqur joylashgan oʻq ildiz, barg qoʻltiklaridan oʻsib chiqqan jingalaklari yordamida ilashib, chirmashib usadi. Barg bandi uzun, barglari bir necha boʻlakchalardan iborat, rangi och yashil, oq va uzun tuklar bilan qoplangan. Otalik va onalik gullari alohidaalohida joylashgan. Asosan chetdan changlanadi.