Madaniy o’simliklar va ularning ahamiyati Reja: I. Kirish II. Asosiy qism

2-rasm. Guruh
Kaynatilgan guruchi esa shifobahshlik hususiyatiga ega. SHoli krahmali tukimachilik, parfyumeriya va meditsina sanoatlarida katta ahamiyatga ega. Guruch murtagidan sovun ishlab chikarish uchun va sham ishlab chikarish uchun moy olinadi. SHoli poholi sifatli kogoz va karton, arkon va kop-kanor ishlab chikarish, shuningdek, uy-ruzgor buyumlari ( savat, shlyapa va boshkalar) tukish uchun ishlatiladi. Tuyimliligi bo`yicha u bugdoy somonidan ustun turadi. 1 kg poholi 0,24 ozik birligiga teng bulib, tarkibida 22 g protein bor. SHoli erning meliorativ holatini yahshilovchi ekindir. SHoli poyalarga uzok vakt suv bostirilib kuyilishi natijasida erning shuri yuviladi. Natijada bunday erlarga guza va boshka ekinlar ekish imkoni tugiladi.
BUGʻDOY (Triticum) — gʻalladoshlar oilasiga mansub oʻtsimon oʻsimliklar turkumi; eng qad. va hozirgi dunyoning koʻpgina mamlakatlarda ekiladigan asosiy don ekini. Somatik hujayralarida xromosomalarning soniga koʻra farq qiladigan 3 (diploid, tetraploid, geksaploid) qatorga kiradigan 30 ga yaqin yovvoyi va madaniy turlari bor. Jahon dehqonchiligida asosan yumshoq B. yoki oddiy B. (T. aestivum, T. vulgare) va qattiq bugʻdoy (T. durum) ekiladi. Qolgan turlari kam ekiladi yoki butunlay ekilmaydi. Koʻpgina B. turlari (ararat, maxa, Timofeev bugʻdoyi, urartu, fors bugʻdoyi va b.)ning vatani Zakavkazyedir.
B. Old va Oʻrta Osiyo mamlakatlarida mil. av. 7—6 ming yilliklarda maʼlum boʻlgan. 17-a.dan boshlab Shim. Amerikada ekila boshladi. B. Yer sharida shim.da 66° sh. k.da (Shvesiya), Rossiyada esa tajriba maydonlarida 76*44’ sh. k.da (Murmansk viloyati); jan.da Avstraliya, Jan. Amerika, Afrikaning jan. chegaralarigacha ekiladi. Jahonda B. ekiladigan mayd.lar 250 mln. gektarga yaqin boʻlib, yetishtiriladigan donning qariyb 30% B.ga toʻgʻri keladi (oʻrtacha 360 mln. t dan ortiq). Asosiy gʻallakor mamlakatlar — Rossiya, Qozogʻiston, Xitoy, AQSH, Hindiston, Kanada. Oʻzbekistonda 90-y.larning boshidan respublikaning gʻalla mustaqilligini taʼminlash uchun B. ekiladigan maydonlar kengaytirildi (1,2 mln. ga; 1999).