M. Y. Ayupova

p -m

);

2)  burunli  to v u sh lar guruhi 

0

‘rtasida  to v u s h la r   differensiatsiyasi 

(m 

va 

n)\

3)  dortlovchi  to v u sh la r guruhida  tovushlar  differensiatsiyasi  (

k - x

);

4)  unli  to v u sh lar differensiatsiyasi 

(a,  u,  o,  u)\

5)  portlovchi  va  q o rishiq  tovushlar differensiatsiyasi  (/-5).

Bu  m ashqlar ja ra y o n id a   boshqa  tovushlarni  o ‘z!ashtirish  u c h u n   asos 

yaratiladi.

Endigi  d avrda  a rtik u latsio n   jih a td a n   ta la ffu z   qiiish   qiy in  b o ‘lgan 

tovushlar  ustida  ish  olib  boriladi.  Bu jarangli  sh o v q in li  u ndoshlar,  q o ri­

shiq  va 

r

  tovushidir.  Bu  davrda  ishning  m uvaffaqiyatii  olib  borilishida

---

f o n e m a t i k   e s h i t u v n i n g   y e ta rli  r iv o jla n tirilg a n lig i,  to v u s h l a r   a n a l i z  

malakasining  b i r m u n c h a   shakllanganligi  asosiy  rol  o ‘ynaydi.  Bolalar  bu 

davrga  kelib  to v u s h la r n i  yaxshi  ajrata  oladilar.  Bolalar  n u tq   faolligi, 

tovushlar  a n a liz   m alakasi  sezilarli  darajada  oshadi.

R,  Sh,  J

 to v u s h la r n i bolalar aniq,  yaxshi  talaffuz qilishda qiynaladilar. 

Lekin  ularni  farq la sh d a   qiyinchiliklar  k a m   kuzatiladi.  Bu  davrda  h a m  

tovushlar  differensiatsiyasi  ustida  ishlashga  maxsus  vaqt  ajratiladi.  Bu 

vaqtda 

s-z, s h -j

 to v u s h la r  differensiatsiyasi  ustida  ish olib boriladi.  B unda 

bolalar tovushlarni  bir-biridan xatosiz ajratishga o ‘rganganliklariga logoped 

ishonch  hosil  q ilg a c h ,  tovushlarni  burun va so ‘zdagi o ‘rinlarini  aniqlashga 

qaratilgan  m a s h q la r g a   o ‘tadi.  Tovushlarni  t o ‘g ‘ri  talaffuzi,  fo n em atik  

eshituvni  rivojlantirish,  tovushlar  analiz  m alakasini  shakllantirish  ustida 

olib  b o r i l g a n   m u v a f f a q i y a t l i   ishlar,  d i z a r t r i k   b o l a l a r n i n g   y o z u v n i 

o ‘zlashtirishlari  u c h u n   asos  b o ‘ladi.

T e k s h iris h   savol  v a   to p s h iriq la r:

1.  D iz a r tr iy a g a   t a ’r i f  b e rin g .  l in i n g   s a b a b la r in i  a y tin g .

2.  A n a r tr iy a   l u s h u n c h a s in i   y o rilib   b e rin g .

3.  D iz a r tr iy a   b o ‘y ic h a   m u a llifla r  is h la rid a n   m is o lla r   k e ltirin g .

4.  D iz a r tr iy a   s h a k l la r i n i   a y tin g .

5.  B u lb a r  h a m d a   p s e v d o b u lb a r   d iz a rtriy a   s a b a b la r i,  m e x a n iz m in i  y o r itin g   va 

u la rn i  o 'x s h a s h   v a   f a rq li  to m o n la r in l  a y tin g .

6.  Q o b iq li  v a   q o b i q   o s ti  d iz a rtriy a s in i  y o r itib   b e rin g .

7.  D is la liy a   v a   d iz a r tr iy a g a   q iy o siy  ta v s if  b e rin g .

8.  D iz a r tr iy a   b e lg ila r in i  o c h ib   b e rin g .

9.  D iz a r tr iy a n i  b a r t a r a f  e tis h d a g i  b irin c h i b o s q ic h n in g   m a q s a d  va  v a z ifa la rin i 

ay tin g .

10.  D iz a r tr iy a n i  b a r t a r a f  e tis h d a   ik k in c h i  b o s q ic h n in g   m a q s a d  va v a z ifa la rin i 

ay tin g .

11.  M a x s u s   n u t q   b o g ‘c h a la rig a   b o rg a n d a   d iz a r tr ik   b o la la r   n u tq in i  k u z a tin g .

T a y a n c h   tu s h u n c h a la r :

1.  A n a r tr iy a   ( a n   Q   g r e k c h a   a r th r o o   —  to v u s h la r n i  boMib  ta la ff u z   e tis h )   — 

d iz a r tr iy a n in g   o g ‘i r   f o r m a s i,  n u tq   h a ra k a t  m u s k u lla r in in g   p a ra lic h i  tu fa y li  n u tq  

to v u s h la r in i  t a l a f f u z   q ilis h   m iim k in   b o 'lm a y   q o la d i.

2.  A r tik u la ts io n   k in e s te z iy a  {kin  -  g re k c h a ,  a e s th e s is  -  sezg i) -  a rtik u la ts iy a n i 

se z ish .

3.  A r tik u la ts io n   p a r a k s iz  -   m a q s a d g a   q a r a tilg a n  a v to m a tla s h g a n  a rtik u la ts io n  

h a ra k a t  a k tl a r i n i   b a ja r is h .

4 .  D i z a r t r iy a   ( d i z   —  g r e k c h a   a r th r o o   -   to v u s h la r n i  b o l i b   ta la ff u z   e ti s h )   — 

n u t q   a p p a r a t i n i n g   in n e r v a ts iy a s id a g i  k a m c h i li k l a r   tu fa y li  n u t q n in g   t a l a f f u z  

t o m o n i d a n   b u z ilis h i.

5.  K o m m u n ik a t s i y a   ( lo tin c h a   k o m m u n ic a tio   -   a lo q a )   -   o kz g a la rn in g   fik rin i 

tu s h u n is h   v a   u l a r g a   o ‘z   fik rin i  til  v o sitala ri  o r q a li  t u s h u n tir a   o lis h  ja r a y o n i.

6 .  M o tiv a ts iy a   —  m o ti n a ti o n   in g liz   s o 'z i d a n   o lin g a n   b o ‘lib ,  is ta k   d e g a n  

m a ’n o n i  a n g la t a d i .

---