M. Y. Ayupova

G‘

  t o v u s h in in g   talaffuzi  paytida  tish lar  oralig'i 

q

  tovushi  talatVuzi 

v aqtidagidan  k e n g ro q  ochilib,  til  uchi  pastki  tishlar qntoriga tegib turadi. 

Lablar 

q

  to v u sh id ag id ek   ikki  yonga  to m o n   biroz  tortiladi.  Q attiq  îanglay 

bilan  lil  yuzasi  oralig‘idagi  m asofa  bir  tekisda  b o ‘lmaydi.  Chiqayotgan 

havo  o q im i  til  o r q a   qismi  va  y u m sh o q   tanglay  orasidan  sirg‘alib  chiqib, 

k o'tarilgan  y u m s h o q   tanglayni  tebratadi.

K a p p a tsiz m n i  tuzatish. 

K

  tovushini  hosil  qilishda  bolaga  ta - t a - t a  

b o ‘g*inini aytish taklifetiladi, shu vaqtning o ‘zida maxsus zo n d  yordam ida 

tilning  u ch i  bosilib,  orqaga  biroz  itariladi.  B un d a til  orqa to m o n  surilgan 

sari  k a - k a - k a   b o ‘g ‘ini  eshitiladi. 

K

  to vushi  artikulatsiyasi  a n iq   hosil 

b o 'lg a n d a n   s o ‘ng  m exanik  vositalar yordam isiz  к tovushini  talaffuz  etish 

tavsiya  q ilin a d i  va  u  b o ‘g ‘in,  so ‘z,  gaplar,  s h e ’rlam i  ayttirish  y ordam ida 

m u s ta h k a m la n ib   boriladi.

Q

  to v u sh in i  hosil  qilishda  asosan  taqlid  qilish  usulidan  foydalanish 

tavsiya  etiladi.  B uning  u c h u n   b o la  qarg‘a n in g   qag'illashiga  (q a -q a -q a ), 

t o m o q n i n g   q a ttiq   qirishga  taqlid  qilishi  lozim .  Bu  jarayonni  logoped 

avval  b o la g a   k o ‘rsatib  beradi,  s o ‘ng  bola  logopcdga  taqlid  qilib,  uni 

qaytaradi.  Bu  usul  orqali  hosil  qilingan 

q

  tovushi  a w a l  b o ‘g ‘in!arda, 

s o ‘ng  s o ‘z la rd a ,  gaplarda,  s h e ’rlarda  m ustahkam lanadi.

P a r a k a p p a ts iz m d a  

k

, 

q

  tovushlari 

t

  va 

x

  tovushlariga  almashtirilishi 

nazarda  tu tilib ,  yuqorida  bayon  etilganlardan  tashqari 

k,  q

 va 

t,  k,  q

 va 

x  

tovushlarini  b ir-b irid an   farqlash  b o ‘yicha  o g ‘zaki  va  y ozm a  m ash q lar 

o'tkaziladi.

Xitizmni  tu z a tish .  yVtovushini  hosil  qilishda bolaga sa-sa-sa b o ‘g ‘inini 

aytish  t a k l i f e t i l a d i ,   shu  vaqtning  o ‘zida  maxsus  z o n d   y ordam ida  tilning 

uchi  bosilib,  orqaga  biroz  itariladi.  B u n d a  a w a l o   sya,  so ‘ngra  til  biroz 

ichkariroq  itarilganda,  xa b o lg ‘ini  eshitiladi. 

X

 tovushining artikulatsiyasi 

aniq  hosil  boMgandan  so ‘ng  m exanik  vositalar  yordamisiz  x  tovushini 

talaffuz  etish   tavsiya  qilinadi  va  u  b o ‘g lin,  so ‘z,  gaplarda  va  s h e ’rlarda 

m u s ta h k a m la n a d i.

P arax itizm d a 

x

  tovushi  /  va 

k

  tovushlariga  almashtirilishi  nazarda 

utilib,  y u q o rid a   bayon  etilganlardan  tashqari 

x

  va 

t,  x

  va 

k

  tovushlarini 

bir-biridan  farqlash  b o ‘yicha  og'zaki  va  y o z m a   m ashqlar  o'tkaziladi.

G a m m a tsiz m n i  tuzatish. 

(i

  tovushini  hosil  qilishda  bolaga  d a - d a - d a  

b o ‘g ‘inini aytish lakiif etiladi, shu vaqtning o ‘zida  maxsus zo n d  yordam ida 

tilning  uchi  bosilib,  orqaga  biroz  itariladi. 

G

 tovushi  artikulatsiyasi  aniq 

hosil  b o 'l g a n d a n   s o ‘ng  m exanik  vositalar yordamisiz  g tovushini  talaffuz 

etish  tavsiya  qilinadi  va  u  b o ‘g ‘inlarda,  s o ‘zlarda,  gaplarda,  s h c ’rlarda 

m u s ta h k a m la n a d i.

G

  to v u sh in i  hosil  q ihshda  a w a l   taqlid  qilish  usulidan  foydalanish 

tavsiya  etiladi.  B unda  bola  "to m o q   chayish",  "m ashinaning  g ‘irillashi” 

(g“-g‘- g ‘)  va  g ‘ozlarn in g   "g‘ag‘illashiga"  taqlid  qiladi.  Bu  jarayon  a w a l 

logoped t o m o n i d a n   ko'rsatilib beriladi,  s o ‘ng bola logopedga taqlid qilib.

---

uni  qaytaradi.  Agarda  taqlid  qilish  usuli  orqali 

g

‘  to v u sh i  hosil  b o l m a s a ,  

u n d a   g ‘  tovushi  quyidagi  usul  bilan  hosil  qilish  tavsiya  etiladi.  Logopcd 

b o la d a n   x  tovushini  a n iq   talaffuz  etishni  so ‘raydi  (x t o v u s h i  bola  nutqida 

b o ‘lsa)  va  x   tovushini  talaffuz  qilish  vaqtida  ovoz  q o ‘s h ib   talaffuz  qilish 

buyuriladi,  bunda x tovushi  o ‘miga g ‘  tovushi  hosil  b o ‘ladi.  Hosil  bo*lgan 

g ‘  tovushi b o ‘g ‘inlarda,  so‘zlarda, gaplarda va s h e ’rlarda  m ustahkam lanadi.

P a r a g a m m a t s i z m d a