M. Y. Ayupova

s

  tovushini  talaffuz  etishni  buyuradi  va 

s

  tovushi  aniq 

e sh itilm a sa   unga y ordam   beradi.  B unda  logoped zond yoki gugurt  c h o 'p i 

bilan  tiln in g   uchini  pastki  tishlar orqasiga bosib turib, 

s

 tovushini  ayttirib 

k o 'ra d i.  S h u n d a  

s

  tovushi  an iq   hosil  b o ‘ladi.  Keyinchalik 

s

  tovushi  unli 

to v u sh larg a  q o ‘shib  talaffuz  etiladi.

S

  to v u sh i  aniq,  t o ‘g ‘ri  hosil  b o l g a n d a n   s o ‘ng 

z

  tovushini  talaffuz 

etishga  o 'tila d i.  B unda  s  tovushiga  ovoz  q o ‘shib  talaffuz  etilsa, 

z

 tovushi 

hosil  b o ‘!adi.

2.  L a b   va  tish  s ig m a tiz m in i  b a r ta r a f   etish d a  lo g o p e d   b o la g a   (s 

to v u sh in in g  talaffuzida)  lablarni yuqori va pastki tom onga ( b u n d a  milklar 

k o ‘rinishi  kerak)  y o ‘naltirishni  taklif etadi.  A g a r b ó la   bu  vazifani  bajara 

o lm a s a ,  logoped  y o rd a m   beradi.  Buning  uchun  u  bolaning  pastki  labini 

b a rm o g ‘i bilan pastga tortadi va iljayishni buyurib turib, 

s

 tovushini talaffuz

---

qildiradi.  S o ‘ngra  hosil  qilingan 

s

  tovushi  ochiq  va  y o p i q   b o ‘g ‘inlarda 

m ustabkam fanadi.  Keyinchalik  e sa   b u   tovush  m e x a n ik   s u r a t d a   talaffuz 

etiladigan  boMadi.

3.  Til  oldi  s ig m a tiz m in i  b a r t a r a f   q ilish d a   l o g o p e d   ikki  u s u ld a n  

foydalanishi  m umkin:

a)  havo  oqim ini  yuqori  va  p a stk i  tishlar  o ra sid a n   c h iq a r is h ;  b u n d a  

logopedik  maxsus  z o n d   yoki  g u g u rt  c h o ‘pi  y o r d a m i d a   t iln in g   uchini 

pastki  tishning  orqasida  yengilgina  bosib  turiladi  va  h a v o   chiqariladi;

b)  tilning  uchini  keng  yoyib  yuqori  va  pastki  tis h la r   o ra sig a   olish  va 

havo oqim ini chiqarish.  B unda h av o  oqim i tilning uch ig a te g ib  s tovushiga 

o ‘xshash  "shovqinli" to v u sh   hosil  boMadi.  S o ‘ngra  lo g o p e d   m ax su s  z o n d  

bilan  tilning  uchini  yengilgina  b o sib ,  pastki  tish n in g   o r q a s ig a   o ‘tkazadi 

va  bolaga  havo  oqim ini  ch iq a rish n i  buyuradi,  s h u n d a  

s

  tovushi  aniq 

hosil  boMadi. Tovush hosil qilingach,  u a w a l b o ‘g ‘in lard a,  s o ‘n g  s o ‘zlarda, 

s h e ’rlarda  m ustahkam lanadi.

4.  Shovqinli  sig m atizm n i  b a r t a r a f   etish  u c h u n   y u q o r i d a   k o ‘rsatib 

o 'tilg an   til  oldi  sig m atizm ini  b a r t a r a f  etishning  "

b

H  p u n k t i d a g i   usuldan 

foydalanish  m um kin.

5.  Y on  sigmatizmni  b a rta ra f e tish   u c h u n   esa  bir  n e c h a   u su lla r tavsiya 

etiladi:

a)  logoped  oyna  oldida  taqlid  qilish  usuli  bilan  b o la g a   t o ‘g ‘ri  tovush 

talaffuzini  o ‘rgatadi.  B un d a  asosan  taqlid  qilish  u s u lid a n   foydalaniladi;

b)  logoped mexanik  usulda foydalangan holda t o ‘g ‘ri t o v u s h  talaffuzini 

hosil  qiladi.  Buning  u c h u n   logoped  maxsus  z o n d   yoki  g u g u rt  c h o 'p i 

y o r d a m id a   tilning  oldingi  q ism in i  pastga  bosib  t u r i b ,   h a v o   oqim ini 

chiqarishni  buyuradi,  sh u n d a  

s

  to v u sh i  hosil  boMadi;

d)  to vushning  t o ‘g ‘ri  artikulatsiyasini  hosil  qilish  u c h u n   tish  aro 

s ig m atizm   hosil  qilinadi.  B uning  u c h u n   havo  o q i m i n i   til  o ‘rtasidagi 

ariqchadan chiqarishga urinib ko‘riladi, shunda 

s

 tovushiga o ‘xshash tovush 

hosil  boMadi.  So‘ng til  uchi  pastki  tishlar orqasiga tu sh irilad i,  sh u n d a   aniq 

s

  tovushi  hosil  boMadi.  Hosil  qilingan  tovush  n u tq d a   m u s ta h k a m la n g a c h , 

so 'n g   b o ‘g ‘inlarda.  so‘zlarda,  sh e’rlarda  m u sta h k a m la n a d i.

6.  Burun sigmatizmini  b a rta ra f qilishda  havo o q im i  o g ‘iz b o ‘shlig‘idan 

o'tkaziladi.  Buning u c h u n  turli o ‘yin  mashqlaridan f oydalaniladi.  Masalan, 

b u r u n d a n   nafas  olib,  ogMzdan  ch iq arish ;  o g liz  bilan  n a f a s   olib,  nafas 

chiqarishda  yonib  turg an   sh am n i  puflab  o ‘chirish,  p a x t a   boMakchalariga 

qarab  puflash,  q o g ‘oz  parchalariga  puflash,  q o g ‘oz  p a r c h a la rig a   puflash. 

Havo oqimini og‘iz b o ‘shlig‘idan  chiqarishga erishilgandan s o ‘ng yuqorida 

qayd  etilgan  usullar  y ordam ida 

s

  tovushi  hosil  qilinadi.

S h o v q in li  to v u s h la r n in g   h o sil  q ilin ish i

Sirg‘aluvchi  tovushlarda  b o ‘lgan  kam chiliklar  s h o v q in li  (