M. Y. Ayupova

Tekshirish uchun savollar va topshiriqlar:
1. Afaziya nutq buzilishiga t a ’rif bering.
2. Afaziya shakllarini ayting va h a r biriga qisqacha t a ’rif bering.
3. M o to r afaziyada logopedik ishlar qaysi yo ‘nalishlam i o 'z ichiga oladi?
4. A ffe re n t m o to r a fa z iy a d a o lib b o r ila d ig a n k o r re k s io n -p e d a g o g ik
m ashg 'u lo tlarn in g asosiy m aqsadini yoriting.
5. Afferent m o to r afaziyani yengil darajasida korreksion-pedagogik ishlar 
n im a la rn i o 'z ichiga qam rab oladi?
6. Afferent m o to r afaziyani o ‘rta og‘ir va o g ir darajasida korreksion-pedagogik 
ish m azm u n in i yoriting.
7. A fferent m o to r afaziyada o ‘qish va yozishni tiklash ishlarini bayon eting.
8. M o to r efferent afaziyada korreksion-pedagogik ishning asosiy vazifalari 
n im alardan iborat?
9. M o to r efferent afaziyada o ‘qish va yozishni tiklash ishlari nim alardan 
iborat?
10. M o to r efferent afaziyada tushunishni tiklash ishlari nim alardan iborat?
11. Sensor afaziya tushunchasini yoritib bering.
12. Sensor akustiko-gnostik afaziyada olib boriladigan korreksion-pedagogik 
ishlar m azm u n in i yoriting.
13. Insultdan keyingi rezidual bosqichda bem orlar bilan qanday m ashg'ulotlar 
o'tkaziladi?
14. K orreksion-pedagogik ishlar natijasi qanday baholanadi?
15. Afazik bem orlar bilan olib boriladigan guruhli m a sh g 'u lo tla r qanday 
tashkil etiladi?
16. G u ru h li m ashg'ulotlarning turlarin i yoritib bering.
17. Afaziyaning barcha shakllarida, afazik bem orlar bilan olib boriladigan 
logopedik ishlar uchun didaktik va nutqiy m ateriallar tanlang.
Tayanch tushunchalar:
1. A gram m atizm (grekcha a - in k o r qilish, bo'laklarga ajratilm aydigan 
so 'z id a n ) — tiln in g g ram m atik q u rilish in i o 'z la s h tira o lm aslik , g ram m atik
fo rm alam in g aham iyatini tushunm aslik, gap tu z a olm aslik natijasida yuzaga 
keladigan nutq buzilishi.
2. Agrafiya (grekcha a - inkor qilish, grapho - yozam an so'zlaridan) — 
yozuv jarayonining shakllanm aganligi.
3. A kustik agnoziya — n utq tovushlarini ajrata olish qobiliyatining yo'qligi.
4. A leksiya (grekcha a - inkor etish , le g o - o 'q iy m a n so 'z la rid a n ) — 
o 'q is h ja ra y o n in in g shakllanm aganligi, o 'q is h ja ra y o n in i b u tu n la y o 'z la sh tira
olm aslik.
5. Apraksiya - odat bo'lgan harakatlarning buzilishiga apraksiya deyiladi. 
A praksiyaga uchragan b em or hech qanday h atto eng oddiy harakatlarni dam
o'zgalarning yordam isiz bajarolm aydi.
299

---

6. Afaziya (grekcha a — inkor etish, rhasis — nutq; so'zlarid an ) — bosh 
m iyaning lokal jarohatlanishi natijasida ro 'y beradigan nutqning to 'la yoki qism an 
yo'qolishi.
7. D inam ika — o'sish, o'zgarish, harakat.
8. Jargonofaziya (fransuz — ja rg o n jarg o n grek. phases — n utq) — so 'zlar 
to 'p la m i, qandaydir tushunarsiz tildagi n u tq n i ta sa w u r etish.
9. Im peressiv n u tq (lot. Im pressia — taassurot so 'zid an ) — im pressiv nutq , 
o 'zg alar nutqini idrok qilish, tushunishga asoslagan nutq turi.
10. K ontekst — nutq yoki asarning tugal fikr anglatuvchi parchasi.
11. Literal parafaziya — parafaziya tu ri, bunda kerakli tovushlarni (yoki 
harflar) boshqa tovushlarga (yoki harflarga) alm ashtirilishi kuzatiladi.
12. Logoreya — nutqiy faollik ko'rsatish sifatida b og'lanm agan nutqiy oqim ; 
sensor buzilishlarda kuzatiladi.
13. Paragrafiya (para grekcha ggarbo — yozish) — yozuv buzilishi. Bunda 
alohida so'z yoki harflarni noto 'g 'ri yozish, bir harfni boshqa harflarga almashtirish.
14. Perseveratsiya (lot. Persevero — q a t’iy tu ram an so 'zid an ) — ayni bir 
so 'z, iboralarni qayta-qayta takrorlash. Perseveratsiya o 'q ish , yozishda va b a ’zi 
bir afaziya turlarida ham kuzatiladi.
15. Praksis — bexosdan, erkin ravishda m aqsadlam i am alga oshiradigan odatiy 
harakatlardir.
16. Ekspressiv nutq (expression — ifodalash so 'zid an ) — fikrni o'zgalarga 
bayon etish. M otor alaliya, m otor afaziya, dizartriyada ekspressiv nutq birinchi 
navbatda buzilgan bo'ladi.
17. Exolaliya (exo-sado, lalia — n utq) — o 'zg a lar gapini ongsiz ravishda bir 
necha m arta takrorlash. Exolaliya bosh m iyaning organik jarohatlanishi natijasida 
paydo b o'lgan bir q ancha kasalliklarda kuzatiladi.
300

---