M. Y. Ayupova

O 'qish va yozishni tiklash
Korreksion-pedagogik ishning rezedual darajasida nutqni va yozishni 
tiklash birinchi m ashg'ulotdayoq artikular qiyinchiliklarni yengishdan
284

---

boshlanadi. H a r bir tovush, so ‘z va gap bem o r tom o n id an aw al logoped 
yordam ida va u bilan birga, keyin esa mustaqil o ‘qiladi. O 'qish va yozishni 
tiklashda diktant orqali so'zlar, so‘z birikmalari va kichik gaplarni yozishga 
juda katta e ’tibor beriladi.
Afferent m o to r afaziyasining qo'pol shaklida so 'zlam in g to vu sh -h arf 
analizini tiklashda qirqm a harflardan foydalaniladi, so'zlarda tushib qolgan 
harfiarning o 'rn in i bem o r to'latadi.
Tiklashning bosh bosqichlarida va undan keyinroq bem orga diktantlar 
yozdiriladi. Bu d ik ta n tla r b em o r a w a ld a n o 'q ib o 'z la s h tirib olgan 
so'zlard an tashkil topadi, chunki artikular buzilishlari yaqqol bo 'lgan
bem orlar nutqni eslab qolish xotirasida ko'p tarkibli b o 'g 'in larn i, so'zlarni 
eslab qolishi qiyin.
Tushunishni tiklash
A fferent m o to r afaziyasida tushunish buzilishlarini yengish nutq 
buzilishlari, o'qish va yozish buzilishlarining darajasiga bog'Iiq. Ekspressiv 
nutqning qo'pol buzilishlarida asosiy diqqat ikkilamchi buzilgan fonematik 
e s h itis h n in g tik la n is h ig a , fa zo v iy o r ie n ta ts iy a n in g tik la n is h ig a , 
k o 'm a k d o s h , s ifa td o sh , shaxsiy o 'r in d o s h la r n in g k e lis h ik la rin in g
aham iyatini aniqlashga, elem entar antonim va sinonim larni anglashga 
qaratilad i. Ikkilam ch i buzilgan fo n em atik esh itish n i tiklash b em o r 
diqqatini artikulatsiya usuli bo'yicha bir-biriga yaqin tovushlarga jalb 
qilish, bu tovushlardan boshlanadigan so'zlarni eshitish orqali amalga 
oshiriladi.
Keyingi bosqichlarda o'qish va yozish tiklana borishi bilan sinonim , 
o m o n im la r tash lab ketilgan gaplardagi so 'z la rn i o 'rn ig a q o 'y ish d an
foydalaniladi.
B undan keyingi bosqichlarda o'qish va yozishga asoslanib impressiv 
agram atizm b arta raf etiladi. B em or o 'zidan chap va o 'n g d a, tepad a va 
pastda joylashgan predm etlarga nisbatan o 'sh a p redm etning joylashishini 
ifodalab beradi. A w al bir fazoviy guruh (m asalan, gorizontal), keyin 
boshqa fazoviy guruh (m asalan, vertikal)ga tegishli rasm lar izohlab beriladi. 
Logoped daftarda uch yoki to 'rtta predm etning rasm ini chizib, markaziy 
predm etga nisbatan boshqa p redm etlar qanday joylashganini izohlab 
borishni taklif qiladi. Bem or ularning joylashishiga qarab gap tuzadi. 
Shaxsiy o 'rin d o sh la rn i anglashning buzilishi g uru h m ash g 'u lo tlarid a 
b artaraf qilinadi.