M. Y. Ayupova

Tushunishning buzilishi
Efferent m o to r afaziyada tu shunishning buzilishi negizida barcha 
nutqiy faoliyat ko'rinishlarining inert kechishi yotadi va ichki nutqning 
predikativ funksiyasi va "til sezgisi" deb nom lanuvchi buzilishlar nam oyon 
bo'ladi.
Q o 'p o l effere n t afaziyada p erserv atsiyalar oddiy k o 'rsa tm a la rn i 
bajarishdayoq nam oyon bo'ladi.
Agar talaffuz qilinayotgan so 'z la r orasida k atta p au zalar qilinsa, 
tananing alohida qism larini ko'rsatish qulay bo'ladi. Biroq rasm , tan a 
yoki yuz qism larini ko'rsatish bo 'yicha vazifalar tem pining biroz bo'lsa 
ham tezlashuvida darhol perservatsiyalar kelib chiqadi. Q ayta iltimos 
qilinganda predm etli rasmlarni ko'rsatish bem orlar uchun katta qiyinchilik 
tug'diradi. N utq-eshituv xotirasi ikkilamchi buziladi, seriyali predm etli 
rasmlarni ko'rsatish qiyinlashadi, 10 tad an 3 yoki 4 ta rasmni ko'rsatishda 
aw algi vazifalar perservatsiyalanadi.
E fferent m o to r afaziyada gram m atik jih atd an to 'g 'ri va n o to 'g 'ri 
tuzilgan bayonlar eshitish jarayonida farqlanm aydi.
Afaziyaning bu shaklida m etafora, m aqollarning k o 'ch m a m a ’nosi 
yom on tushuniladi. Bu bayon qilishning yashirin m a’nosiga qiyinchilik 
bilan o'tish natijasidir (A.R. Luriya, 1975). Shuningdek, k o 'p m a ’noli 
so'zlarn i tu sh u n ish n in g buzilishi kuzatiladi. Bu so 'z n in g aniq leksik 
ahamiyatidan boshqasiga o'tishdagi qiyinchilikda ham o'z aksini ko'rsatadi.
259

---

Dinam ik afaziya
D inam ik afaziya — bosh m iyaning n u tq b o 'y ich a d om inant b o 'lg an 
chap yarim sharlam ing orqa peshana bo'lim larining zararlanishi natijasida, 
y a’ni uchinchi funksional blok bo'lim lari — faollashtirish bloki, nutqiy 
faoliyatni boshqarish va rejalashtirish — zararlanishidan kelib chiqadi 
(27-rasm ).
Afaziyaning bu shaklida asosiy nutqiy nuqson bu — faol, mufassal 
bayon qilishning qiyinligi, gohida esa butun lay yo'qolishi hisoblanadi. 
D inam ik afaziyada alohida tovushlar to 'g 'ri talaffuz qilinadi, so 'zlar va 
qisqa gaplar artik u ly ato r qiyinchiliksiz tak ro rla n ad i, biroq nu tq n in g
kom m unikativ funksiyasi barib ir buziladi. Y aqqol nam o y o n b o 'lg an
buzilishlarda nafaqat nutqiy, balki um um iy aspontanlik, tashabbussizlik 
kuzatiladi, yaqqol ifodalangan exolaliya, g ohida exopraksiya ham yuzaga 
keladi, y a’ni suhbatdoshining gapirgan nutqi va harakatlarini takrorlash 
hollari kuzatiladi.