M. Y. Ayupova

0 ‘qish va yozuvning buzilishi. 
S ensor afaziyali odam nutqida, o'qish 
jarayonida ko'pgina literal parafaziyalar paydo bo'ladi, so'zda urg'u o 'm ini 
to p is h q iy in la s h a d i va s h u s a b a b li o 'q i l g a n n i t u s h u n is h h am
m urakkablashadi. Biroq, sensor afaziyada, o'qish birm uncha saqlangan 
nutqiy funksiya bo'lib qoladi, chunki u optik va kinestetik nazoratni jalb 
qilish yo'li orqali am alga oshiriladi.
Akustik-gnostik afaziyada yozm a nutq o'qishdan farqli o 'laroq kuchli 
darajada buziladi va fonem atik eshitish holati bilan bevosita bog'Iiq bo'ladi.
C huqur akustik-gnostik afaziyada, insultdan so'nggi erta bosqichlarda 
nafaqat diktovka ostida yozuv, balki so 'zlarn i k o 'ch irib yozish ham
b u z ila d i. B e m o rla r o 'z n u tq iy n u q s o n la rin i a n g la m a g a n h o ld a , 
ko'chirilayotgan so 'z obrazini ko'ruv orqali eslab oladilar va nazoratsiz, 
uni yoza boshlaydilar. S o'zni bunday nazoratsiz yozishda ular "olma" 
so'zidagi 4 ta h a rf o'rniga o 'n - o 'n ikkita h a rf yozadilar. Saqlangan optik 
nazoratni jalb qilish, sekin-asta so'znin g h arf tarkibini aniq ko'chirishga 
olib keladi, biroq og'zaki diktantlarda literal paragrafiyalar uzoq vaqtgacha 
kuzatilib turadi.
Sensor akustik-gnostik afaziyada hisobning qo'pol buzilishlari faqat 
eng erta bosqichlarda kuzatiladi, ch unonch i, hisob so'zlarni takrorlashni 
(hisob o peratsiyasiga k iruvchi) ta la b eta d i. B em o rlar k o 'rsa tm a n i 
tushunm agan xolda m isollarni passiv ko'chirishlari m um kin. B em orlar 
arifm etik operatsiyalarni bajara turib, raqam ni n o to 'g 'ri yozib qo'yishlari 
m um kin: m asalan, 4 + 1 = 4 + 1 ; 4 + 1 = 1 5 ; 5+ 2 = 3 .
248

---

Akustik-m nestik afaziya
Eshitish va akustik eslab qolish jarayoni idrok qilish jarayonining 
to ‘g ‘ridan to ‘g ‘ri davom i hisoblanadi, y a’ni so'zn ing tovush tarkibini 
akustik-m nestik tahlil qilishdir. Istalgan tashqi ta ’sir, shuningdek, m a’no 
bo'yicha aw algi so'z bilan bog'Iiq b o 'lm agan keyingi so'zni eslab qolish 
m u h im lig i u n g a d iq q a tn i q a ra tis h a k u s tik -m n e s tik ja ra y o n la rin i 
torm ozlaydi va chegaralaydi.
A kustik-m nestik afaziya chakka sohalarining o 'rta va orqa bo'lim lari 
zararlanishi natijasida kelib chiqadi (A. R. Luriya 1969, 1975; L. S. 
Svetkova, 1975) (25-rasm ).
A. R. Luriyaning hisoblashicha, buning negizida eshitishning yuqori 
darajada torm ozlanganligidan kelib chiquvchi eshitish-nutqiy xotiraning 
pasayishi yotadi. H ar bir yangi so'zni idrok qilish va anglashda b em or 
aw algi so'zni yo'qotadi. B unday buzilish b o 'g 'in va so 'zlar seriyasini 
takrorlashda ham o 'z aksini ko'rsatadi.