M. Y. Ayupova

0 ‘rta umumiy ta’Iim maktablari qoshidagi logopedik punktlar
Sobiq SSSR Ministrlar Sovetining 1948-yil 15-avgustdagi farm oni 
asosida o'rta umumiy ta’lim maktablari qoshida logopedik punktlar ochila 
boshladi.
Logopedik punktlar maktab yoshidagi bolalarda mavjud bo'lgan n u tq
kamchiliklarini bartaraf etish uchun m o'ljallangan maxsus ta ’lim iy-tarbiya
522

---

muassasalaridir. U lar tum andagi um um iy ta ’lim m aktablarining birida 
tashkil qilinadi. H ar bir logopedik punktga m uayyan miqdordagi m aktablar 
soni biriktiriladi.
Uning asosiy vazifalari:
- o'quvchilarning n u tq kam chiliklarini to 'g 'rilash ;
- o'qituvchilar va aholi o 'rta sid a logopedik bilim larnn targ 'ib qilish;
- birinchi sinfga kelayotgan bolalardagi n u tq kam chiliklarini o 'z
vaqtida 
aniqlash, oldini olishdan iboratdir.
Tovushlar talaffuzida kam chiligi b o 'lg an , duduqlanuvchi, dizgrafik 
dizleksik yaqqol n a m o y o n b o 'lm a g a n n u tq i riv o jlan m ag an b o la la r 
logopedik punktlarning asosiy kontingenti b o 'lib hisoblanadi.
Bolalarni saralashda logoped u larn i sinfda (tayyorlov g uruh ida) 
tekshiruvdan o'tkazadi.
Logopedik punktga bolalar psixonevrolog, o'qituvchilar, o ta-o n a lar 
tashabbusi bilan yuboriladilar.
Logopedik m ashg'ulotlar natijalam i nutq kartasiga belgilanib, sinf 
rahbari va o ta -o n a la r e ’tiboriga havola qilinadi.
Logopedik ishning sam aradorligi tuzatish tadbirlarining to'g'riligiga, 
o'qituvchi va logopedning o 'zaro yaqin ham korligi ham da bolalar nutqiga 
yagona talablar qo'yishiga bog'Iiq. B olalar nutqini to 'g 'rila sh d a ota- 
onalarning faol ishtirok etishi ham katta aham iyatga ega.
Sog'liqni saqlash sistemasida logopedik yordam
A holiga lo g o p ed ik y o rd a m b e rish n i ta k o m illa sh tiris h , n u tq id a
kamchiligi bo'lg an shaxslarni davolash sam aradorligini va sifatini oshirish 
masalalari O 'zbekistan sog'liqni saqlash vazirligi tom onidan muvaffaqiyatli 
hal qiiinm oqda. Sobiq SSSR sog'liqni saqlash vazirligining 1985-yil 8- 
apreldagi 485-sonli "N utqida kamchiligi bo'lgan bem orlarga ko'rsatiladigan 
logopedik yordam ni yanada takom illashtirish tadbirlari haqida" degan 
qarori aso sida ixtiso slash tirilg an y o rd a m n i riv o jlan tirish logop edik 
k a b in e tla r ta r m o g 'i n i, b o la la r p o lik lin ik a la r id a , p six o n e v ro lo g ik
dispanserlarda davolash tiklash bo'lim larini kengaytirishga doir ishlar 
y o 'n a lis h i b e lg ila n g a n . Bu jo y la rd a fu n k s io n a l va o rg a n ik n u tq
kam chiliklariga ega b o 'lgan turli yoshdagi shaxslarga logopedik yordam
ko'rsatiladi.
Sobiq SSS R sog'liqni saqlash vazirligining 1985-yil 19-avgustda 
c h iq arilg a n 1 0 9 6 -so n li q a ro rid a lo g o p e d la rn in g x iz m a t n o rm a la ri 
ko'rsatildi:
— 
o g 'i r n u tq k a m c h ilig ig a ega b o 'lg a n (a fa z iy a , d ia z a rtriy a , 
duduqlanish va boshqalar) shaxslar bilan individual ishlashda bir soatda
1—5 kishini qabul etish, guruhli logopedik m ash g'ulotlarda b ir soatda 8—
10 kishi bilan ishlash k o 'z d a tutiladi;
523

---

— dislalik bolalar bilan yakka tartibda bir soatda 4 kishi bilan ishlash, 
guruhli logopedik m ashg'ulotlarda bir soatda 10—12 kishi bilan ishlashni 
k o'zda tutadi;
— katta yoshdagi 100 ming aholiga bir stavka logopedik xizm at, bolalar 
va o 'sm irlar yoshidagi 20 m ing aholiga bir stavka logopedik xizm at 
ko'rsatiladi.
N u tq kam chiliklari b o 'y ic h a R espublika ilm iy -m eto d ik m arkazi 
muvaffaqiyatli ishlab kelyapti. Uning asosiy vazifasi sog'liqni saqlash 
m uassasalarida tashkil etilgan logopedik kabinetlarda psixonevrologik 
dispanserlar, kasalxonalarning ixtisoslashtirilgan bo'lim larida ishni tashkil 
etish bo'yicha tashkiliy va m etodik yordam berishdir.
Ilm iy-m etodik m arkazning xizmatchilari aholi o'rtasida keng yoyilgan 
nutq kam chiliklarini, logopedik yordamga ehtiyojni o'rganadilar; bolalar 
va kattalarga ko'rsatiladigan logopedik yordam ini tashkil etish, yaxshilash 
va rivojlantirish bo'yich a takliflam i, tavsiyanom alarni ishlab chiqadilar; 
log o p ed ik k a b in e tla rn i, sta tsio n a rla rn i jih o z la sh g a d o ir ta k lifla rn i 
o'rganadilar; instruktiv-m etodik materiallarini ishlab chiqadilar, logopedik 
k ab in et va kasalx o n alarn in g logopediya b o 'lim la ri ish tajrib alarin i 
om m alashtiradilar.
Bolalar poliklinikasining logopedik kabineti sog'liqni saqlash tizim ida 
bolalar poliklinikasi qoshida tashkil etilgan logopedik kabineta logopedik 
yordam ning asosiy bo'lim i hisoblanadi.
Poliklinikada logopedning ishi "Bolalar poliklinikasining logopediya 
kabineti haqida N izom " ga asoslangan holda tashkil etiladi. N izom da 
uning ishi yo'nalishlari belgilangan:
1. N utqdagi kam chiliklarni b a rta ra f etish b o 'y ic h a olib boriladigan 
pedagogik ish lar doim iy va k o n su ltatsio n m a s h g 'u lo tla rd a n ibo rat 
b o 'lad i.
2. Uyushgan va uyushm agan bolalar guruhini dispanserizatsiya qilish.
3. S o g 'liq n i saq lash va xalq m ao rifi siste m a sid a g i lo g o p ed ik
m uassasalarni kom plektlashtirishda ishtirok etish, bir bolaga logopedik 
xarakteristika tuzish.
4. Logopedik tadbirlarni o'tkazish: o ta -o n a la r, b olalar shifokori va 
b o la la r b o g 'c h a s in in g tarb iy a ch ila ri b ilan olib b o rila d ig a n ish lar, 
logopedik b y u lleten lar chiqarish, didaktik k o 'rsa tm a m ateria lla rin i 
tayyorlash.
Nutq kamchiligiga ega b oigan bolalar 
uchun ixtisoslashtirilgai yaslilar
N utq kamchiligiga ega bo'lgan bolalar uchun ixtisoslashtirilgan yaslilar 
sog'liqni saqlash m uassasalarining mustaqil bir b o 'lim i bo 'lib hisoblanadi 
va b o la la r n i ta rb iy a la s h , ta d b ir la r o 'tk a z is h , b o la la r n u tq id a g i
524

---

kam chiliklarni bartaraf etish, b olalar nutqini o'stirish kabi m aqsadlarni 
o'z oldiga qo‘yadi.
Yaslilar sog'liqni saqlash m ahalliy organlarining q aram og'ida bo'lib, 
bu organlar u lar ishiga rahbarlik va bolalarga to 'g 'ri xizm at ko'rsatish 
ishini nazorat qiladi.
N u tq kam chiligiga ega b o 'lg a n bolalarn i yasliga saralash maxsus 
tuzilgan komissiya tom onidan o'tkaziladi. Bu komissiya tarkibida: pediatr, 
psixiatr (nevropatolog, psixonevrolog) va logoped bo'ladi.
B olalar saralash kom issiyasiga quyidagi hujjatlar bilan yuboriladi: 
kasallik tarixidan ko'chirm a, poliklinika psixonevrologi va logopedining 
xulosasi, yashash jo y id an m a ’lu m o tn o m a , o ta-o n asin in g ish joyidan 
olingan oyligi haqidagi m a ’lum otnom a.
Ixtisoslashtirilgan yaslilarga qabul qilish quyidagicha amalga oshiriladi:
a) nutq iy rivojlanishida to 'x ta lish b o 'lg a n b o la la r yil davom ida 
bo'shagan joylarga qabul qilinadilar;
b) duduqlanuvchi bolalar 6 oyda bir m arta qabul qilinadilar.
Ix tis o s la s h tir ilg a n y a s lila rg a o rg a n ik x a ra k te rg a ega b o 'lg a n
duduqlanuvchi va nutqiy rivojlanishida to 'xtalish bo'lgan bolalar qabul 
qilinadi.
Yaqqol ifodalangan aqliy z a if b o lalar (oligofreniya, aqli zaiflik), 
tu tqanoq va harakatida qo'pol buzilishlar b o 'lg an bolalar ushbu yasliga 
qabul qilinm aydilar.
Ixtisoslashgan yaslilar kecha-kunduz ishlashga m o'ljallangan bo'lib, 
ularga 3 yoshgacha bo'lgan bolalar qabul qilinadi. B olalar yaslida 4 
yoshgacha bo'ladilar.
G u r u h la r n u tq k a m c h ilik la ri b o 'y ic h a (d u d u q la n is h , n u tq iy
rivojlanishida to'xtalish b o iish ) kom plektlashtiriladi.
Y aslidan so 'n g b olalar maxsus n u tq bog 'ch alarig a yoki um um iy 
bog'chalarga boradilar.
Ixtisoslashtirilgan bolalar uyl
B o la la r u y id a ish la y d ig a n lo g o p e d n in g a so siy v azifasi n u tq
kam chiliklarini oldini olish (nutqsiz davrdan boshlab — 3 o ylikd an-1 
yoshgacha), o 'z vaqtida diagnoz qo'yish va ham m a yosh guruhlarida 
bolalar nutqini to'g'rilashdir.
L ogoped tibbiy-pedagogak k o 'rik d a aktiv ishtirok etad i, h am m a 
bolalarning n u tq va nutqsiz faoliyatini tek sh irad i, h a r bir bolaning 
rivojlanganlik darajasini tasvirlaydi, o'tkaziladigan tadbirlar rejasini tuzadi 
ham da har b ir guruhdagi bolalar nutqini rivojlantirish va ular nutqidagi 
kam chiliklarni b a rta ra f etish bo'yicha ish olib boradi. Logoped h ar kuni 
yosh g u ruhlarid agi h am m a b o lalar b ilan sh u g 'u lla n a d i (3 oylikdan 
boshlab).
525

---