M. Y. Ayupova

Alohida m ash g‘ulotning struktura qismlari (tuzilish qismlari)
H a r b ir lo g o p e d ik m a s h g 'u lo td a k e tm a -k e tlik ta m o y ili u n in g
tuzilishi qism lariga m uvofiq ifodalanadi: tayyorlov, asosiy va tugallovchi 
qism lar.
L o g o p ed ik m a s h g 'u lo tn in g tay y o rlo v q ism i, b o la la r ja m o a sin i 
uyushtirishni, psixologik xarakterdagi suhbatlarni, nutqiy m ashqlarni, 
o 'tg a n m a s h g 'u l o t d a o 't i l g a n n u tq iy m a te r ia ln i t a k r o r la s h va 
m ustahkam lashni, bo'lajak ishga bolani tayyorlashni o 'z ichiga oladi.
M ashg 'ulotning asosiy qismi, albatta, yangi nutqiy m ashqlar to 'rin i 
yoki ular o'tkaziluvchi yangi sharoitlarni o 'z ichiga oladi.
M a s h g 'u lo tn in g tu g allo v ch i q ism id a lo g o p ed yangi m a te ria ln i 
m ustahkam laydi, bolalar ishiga yakun yasaydi, ularning qo'lga kiritgan 
yutuqlariga d iqqatni qaratadi. Logopedik m ashg'ulotlardan tashqarida 
nutqni m ashq qildirish uchun vazifa va m aslahatlar beradi.
Alohida logopedik mashg'ulotning bunday tuzilishi, uni duduqlanuvchi 
bolaga q a ra tilg a n , y o 'n a ltirilg an va sistem ali k o rrek sio n -p ed ag o g ik
ta ’sirning yagona bir butun ketm a-ketligini tashkil qiluvchilar qatorida 
ko'rishga im kon beradi.
M a sh g ‘uIotlarda bolalarning ongliligi va faolligi
Pedagogikada onglilik va faollik tamoyili faqat bilish faoliyati doirasida 
ko'rin m ay , b alk i, em otsional — hissiy sohada, y a ’ni am aliy — sezgi 
faoliyatida h am k o 'rib chiqiladi. T a ’lim, turli m ateriallarda va turli 
sharoitlarda o'xshash harakatlarni k o 'p m arotaba ongli bajarishni ko'zda 
tutadi.
361

---

D uduqlanuvchilar bilan olib boriladigan logopedik ishda onglilik va 
faollik didaktik tam oyilini amalga oshirish yetakchi o ‘rinlardan birini 
egallaydi.
D uduqlanuvchilar tom onidan logopedik m ashg'ulotning m aqsadini 
tushunish — duduqlanuvchi o 'z kamchiligini anglagan, undan uyalgan, 
tashvishlangan, turlicha berkitgan yoki b a rta ra f etishga o 'ringan, o 'z
kamchiligini his qilgan holatlar duduqlanishni b arta raf etishning m uhim
shartlaridan biridir.
Shu sababli, logoped logopedik m ashg'ulotlar m aqsadini faqat nutqiy 
nuqson, uning belgilarini b arta raf etishda deb bilm asdan, balki ular bilan 
bog'Iiq duduqlanuvchining xulqi va shaxsiyati xususiyatlarini b arta raf 
etish; uning o'ziga, nuqsoniga, atrofdagilarning baholashiga m unosabatini 
qayta qurish zaruriyati ham e ’tiborga olinadi.
D u d u q lan ish belgilarini b a rta ra f etish, o 'z n u tq i va h arakatlari 
x u s u s iy a tla ri b o 'y ic h a lo g o p e d ik u s u lla rn i e g a lla s h v a q ti b ila n
duduqlanuvchiga nutq kamchiligini va unga bog'Iiq kamchiliklarni bartaraf 
etish jarayoniga faol va muvaffaqiyatli kirishish im konini beradi.
G .D .N etkachyovning fikricha, o'zining faolligi bilan duduqlanishdan 
qutilishga erishgan duduqlanuvchi, to 'g 'ri nutqi o 'zining shaxsiy yutug'i
— m ehnati va qu w ati mahsuli va hech qachon undan olib qo'yilm asligini 
doim o yodida tutadi. Duduqlanuvchilar bilan ishlashda logoped ta ’limning 
o'ziga xos vositalariga ham tayanadi.
M aktabgacha yoshdagi duduqlanuvchi bolalar bilan olib boriladigan 
korreksion-pedagogik ishlar m etodikasi
M aktabgacha yoshdagi duduqlanuvchi bolalar bilan olib boriladigan 
logopedik m etodikaning birinchi mualliflari N.A. Vlasova va Ye.F. Rau 
o 'z m eto d ik alarin i m urakkablashtirib b orilad ig an nu tq iy m ashqlar, 
bolaning m ustaqil nutqi darajasiga k o 'ra tashkil etadilar.
N.A. Vlasova nutqning 7 xil ko'rinishi ni farqlaydi. Bular:
1
) logoped bilan birgalikdagi nutq;
2
) aks etgan nutq;
3) tanish rasm lar asosida savollarga javob berish;
4) tanish rasmlarni mustaqil ta ’riflab berish;
5) eshitilgan kichik hikoyani qayta hikoya qilib berish;
6
) m ustaqil nutq (notanish rasm lar asosida hikoya tuzish);
7) m e’yordagi nutq (suhbat, taklif va iltim oslar).
Ye.F. Rau logopedik m ashg'ulotlar vazifasini quyidagicha tasaw u r 
e ta d i, "d u d u q lan u v ch i b o la la r nutq in i y u k la m a d a n sistem ali rejali 
m ashg'ulotlar yo'li bilan xalos qilish, shuningdek, n o to 'g 'ri talaffuzni 
b artaraf etish va aniq, to 'g 'ri artikulatsiyani tarbiyalash". D uduqlanuvchi 
bolalar nutqini qayta tarbiyalash uchun mo'ljallangan barcha m ashg'ulotlar 
m urakkablashib boruvchi 3 bosqichga bo'linadi:

---