M uxtor xudo yq ulov jurnalistikaga

Internet bo‘yicha reyting topshiriqlari
1.
“Internet ” atamasining izohi.
2. Qaysi tamoyil internet uchun eng muhim hisoblanadi va nima
uchun?
99

---

3. Internetning inqirozga uchramasligi uchun qaysi tamoyillarni to ‘la
bajarishi kerak deb hisoblaysiz?
4. Internet tabiatiga z id xizm atlam i bilasizmi?
5. Internet va an ’aviylik hamda yangi om illar qonuniyatini izohlang.
6. Internet jum alistikasining jurnalistika olamida tutgan о ‘mi.
Internet bo‘yicha nazorat savollari
1. Internet nechanchi asr mevasi?
2. Internetdagi haqqoniylik tam oyiliga munosabatingiz.
3: Jurnalistikaning qaysi ja n rla ri internet faoliyatida qo ‘llaniladi?
4. Internetning ertangi kuni haqidagi jikrlaringizni ayting.
5. Internetga qay usulda kirasiz?
100

---

3-BOB. JURNALISTIK FAOLIYATNI TASHKIL QILISH
3.1. jurnalistika nazariyasi va uning ijtimoiy vazifalari
Jurnalistika nazariyasi - ijtimoiy axborotning paydo b o iish i va 
tarqalishi hamda bu borada asosiy o ‘rin tutuvchi ommaviy axborot 
vositalari - gazetalar, jurnallar, radioeshittirishlar, teleko‘rsatuvlar, axborot 
agentliklari va internet faoliyatini o ‘rganuvchi fandir. Boshqacha qilib 
aytganda, mazkur kurs ommaviy axborot vositalari yoki jurnalistika 
haqida, uning ilmiy-obyektiv qonuniyatlari haqida bahs yuritadi.
Jurnalistika so‘zi arabcha “tabaa” (bosmoq) so‘zidan olingan b o iib , 
“bosma mahsulot” degan m a’noni bildiradi. Y a’ni, bosma usulda 
chiqariladigan, ko‘paytiriladigan barcha mahsulot jurnalistikani tashkil 
etadi. Ana shu jumalistikaning asosiy qismini vaqtli, to ‘g‘riro g i davriy 
jurnalistika tashkil etadi. Bu m aiu m vaqtlarda, davriy tarzda doimiy 
chiqib turadigan jurnalistika nashrlaridir. “Ommaviy axborot vositalari” 
atamasi bilan bir qatorda jurnalistika atamasi ham ishlatiladi. Bu so‘z 
fransuzcha “lournal” so‘zidan olingan b o iib , “kundalik” degan m a’noni 
bildiradi. Jurnalistika atamasi o ‘z navbatida bir necha m a’noda ishlatiladi:
1) Ijtimoiy axborot y ig is h va uni jurnalistika, radio, televideniye va 
boshqa vositalar orqali tarqatish bilan b o g iiq b o ig a n faoliyat;
2) Bosma mahsulotlar va ommaviy axborot vositalarining yigindisi 
y a’ni jurnalistika nashrlarining yig‘indisi;
3) Jurnalistika ommaviy axborot vositalarini chiqarish, ularga 
materiallar tayyorlash bilan b o g iiq b o ig a n kasb;
4) Jurnalistika va ommaviy axborot vositalari faoliyatining ichki 
qonuniyatlarini o ‘rganuvchi fan sifatida qoilaniladi.
Keyinchalik, 
vaqtli 
jumalistikaning 
tarkibiga 
bosma 
usulda 
chiqariladigan gazeta va jurnallar bilan bir qatorda uning texnikaga 
asoslangan yangi turlari — radioeshittirishlar, teleko'rsatuvlar kelib 
q o ‘shilgach, bulaming umumiy majmuasiga ommaviy axborot vositalari 
(OAV) deb nom berildi. Ommaviy axborot vositalarining asosini
101

---

jurnalistika tashkil etadi, ular jurnalistika qonuniyatlari asosida ish 
ko‘radilar, shu boisdan bularni qisqacha jurnalistika deh yuritish mumkin.
Jurnalistika 
insoniyat jamiyatida muhim 
o ‘rin 
tutib 
kelgan. 
Sivilizatsiyalashgan har qanday jam iyatda har qanday ijtimoiy-siyosiy 
harakat jurnalistikasiz bo‘lib o ‘tishi mumkin emas. Jamiyat hayotini aks 
ettirish, uni bilish va tadqiq etish va unga qaytadan ta ’sir ko ‘rsatish vositasi 
bo‘lgan jurnalistika o ‘ziga xos xususiyatlarga ega bo'lgan ijtimoiy hodisa 
bo‘lib, o ‘z faoliyatida m a’lum ichki-obyektiv qonuniyatlar asosida ish 
ko ‘radi. Jurnalistika nazariyasi fani ana shu qonuniyatlarni o ‘rganadi. 
Y a’ni, u jurnalistikaning kelib chiqishi, uning mohiyati, ijtimoiy vazifa va 
tamoyillari hamda ichki xususiyatlarini o ‘rganuvchi fandir.
Jurnalistikani ijtimoiy hodisa sifatida o ‘rganishda turlicha qarashlar, 
fikrlar mavjud. Shu paytgacha bizda jamiyatdagi ijtimoiy hodisalar 
qatorida jurnalistika ham markscha-lenincha ta ’limot asosida o'rganilib 
kelindi. Mamlakatimizning milliy mustaqillikka erishuvi natijasidagina 
ijtimoiy fanlar qatorida jurnalistika nazariyasi sohasida ham yangicha, 
xolis, umuminsoniy qarashlar q o ilan ila boshlandi. “Bizlarning endigi 
vazifamiz - m a’naviy hayotimizni, ilm-fanimiz faoliyatmi, izlamshlari- 
mizni eski mafkura qoliplaridan xalos etish, tafakkurimizni qullik 
iskanjasidan forig‘ qilishdan iborat bo‘lmog‘i zarur”, - deb ta’kidlagan edi 
0 ‘zbekiston Prezidenti I.A. Karimov.' Shu munosabat bilan jurnalistika 
fanining asosiy tarkibiy qismi b o‘lgan Jurnalistika nazariyasi kursi ham 
endilikda ilmiy xolislikka asoslangan umuminsoniy qarashlar asosida 
qayta ishlab chiqilmoqda. Natijada u tobora ijodiy rivojlanib, eski, o ‘z 
umrini yashab b o‘lgan ko'nikmalardan xalos bo‘lib bormoqda. Jurnalistika 
nazariyasi fani jurnalistika haqidagi boshqa fanlar bilan, jumladan 
jurnalistika tarixi bilan chambarchas bog‘liqdir. Boshqacha qilib aytganda, 
jurnalistika 
nazariyasi 
jurnalistika 
nashrlari 
tarixiy 
tajribasining 
umumlashmasidir. Mazkur fan shu bilan birgalikda amaliy ahamiyat ham 
kasb etadi. Y a’ni, u jurnalistikaning tarixiy tajribasidan uning shu kungi 
faoliyati uchun zarur boigan, unda keng qoMlaniladigan amaliy, ijodiy 
xulosalar chiqaradi. Binobarin, jurnalistika nazariyasi jurnalistikaning 
mohiyati, jum alistik ijod va mahorat haqidagi fandir. Jurnalistika 
nazariyasi ijtimoiy voqelikni aks ettirishning alohida bir qonuniyatga
102

---

asoslanuvchi turi bo‘lgan publitsistika nazariyasi bilan ham chambarchas 
bogiiqdir. Jurnalistika nazariyasi kursi ijtimoiy fan sifatida falsafa, tarix, 
siyosatshunoslik, san’atshunoslik kabi fanlar bilan ham o'zaro aloqada 
boiadi. Ijodiy xususiyati jihatidan adabiyotshunoslik, til nuqtai nazaridan 
esa tilshunoslik fanlari bilan ham b o g ian ib ketadi. Jurnalistika nazariyasi 
fani universitetlar va institutlarning jurnalistika fakultetlari va boiim lari 
uchun asosiy, yetakehi fan sanaladi. Uning vazifasi talabalarga jurnalistika 
asoslarini chuqur, har taraflama o ‘rgatish, nazariy bilim berish hamda 
ularni jurnalistika nashrlari va ommaviy axborot vositalarida ishlashlari 
uchun kasbiy malakalar hosil qildirishdan iborat. Y a’ni bu kurs 
jumalistlarning kasbiy tayyorlanishida markaziy o ‘rinni egallaydi. Kursda 
ilmiy m a’ruzalar o ‘qiladi, savol-javob tarzida amaliy mashg‘ulotlar olib 
boriladi. Talabalaming bu kursdan olgan bilimlari reyting va test usullari 
hamda kurs ishlari yozish asosida tekshirib boriladi. Jurnalistika 
nazariyasida uning ijtimoiy vazifalari masalasi alohida o ‘rin tutadi, chunki 
bu tushuncha ommaviy axborot vositalarining mohiyatini, asosiy 
y o‘nalishini tashkil etadi. Jumalistikaning ijtimoiy vazifalari deganda biz 
jurnalistika nashrlari va ommaviy axborot vositalarining doimiy va 
qonuniylik tusini olgan faoliyatini, uning maqsad va yo‘nalishlarini 
tushunamiz. Jumalistikaning ijtimoiy vazifalari haqida turlicha qarashlar 
mavjud.
V.I.Lenin jumalistikaning ijtimoiy vazifalarini “kollektiv targibotchi, 
kollektiv tashviqotchi va kollektiv tashkilotchi”, deb ko‘rsatgan edi. Bu 
ta ’rif kommunistik jurnalistika faoliyatida qonun tusini olib, keng 
qoilanilib kelingan boisa-da, uning sinfiy - partiyaviylik nuqtai nazariga 
asoslanganligi va cheklanganligi ko ‘rinib turibdi. Illo jumalistikaning 
vazifasi yuqorida da’vo qilinganidek faqat biror g ‘oyani targ‘ib va tashviq 
qilishdan iborat boim asdan ommaga xolis, obyektiv ijtimoiy axborot 
yetkazib berishdir. Shunday ekan, jumalistikaning vazifasini bunday 
cheklab 
qo‘yish 
xatodir. 
Hozirgi 
zamon 
rus jurnalistikashunosi 
E.P.Proxorov o'zining “Jurnalistika nazariyasiga kirish” (“Введение в 
теорию журналистики”. М., 1980) kitobida jumalistikaning ijtimoiy 
vazifalarini 
ijtimoiy, 
mafkuraviy, 
madaniy-ma’rifiy 
va 
bevosita 
tashkilotchilik kabilarga boiadi. (98-118 b.). Garchi bu ta’riflarda m aiu m
103

---

bir ilmiy yondashish mavjud bo‘lsa-da, mazkur bo ‘linishni to ‘la qabul 
qilish qiyin. 
Chunki jurnalistikaning vazifasi yuqorida kcrrsatib 
o ‘tganimizdek, ijtimoiy axborot yig‘ish, ishlash va tarqatishdan iborat 
b o ig am bois, bu vazifani o ‘ta murakkab tarzda, yuqoridagi alfozda bayon 
etish to ‘g ‘ri emas, deb hisoblaymiz. 
X o‘sh, 
shunday 
ekan,
jurnalistikaning asosiy ijtimoiy vazifalari nimalardan iborat?
Unga qanday ta’rif berish mumkin? Biz quyida ana shu asosiy 
masalani ко‘rib o ‘tamiz.
Biz oldingi mavzularnnizda jurnalistikaga bergan ta ’rifimizda 
jurnalistika ijtimoiy hayotni aks ettirish shakllaridan biri, real voqelikni 
bilish tadqiq etish va unga qaytadan ta ’sir ko ‘rsatishmng muhim vositasi, 
degan edik. Xuddi ana shu ta’rif jurnalistikaning ijtimoiy vazifalarini 
belgilashda ham asos bo‘ladi. Demak, jurnalistikaning bosh vazifasi 
ijtimoiy hayotni aks ettirish, ya’ni ijtimoiy axborot yig'ish va ommaga 
yetkazib berishdan iborat. Jurnalistika nashrlari va ommaviy axborot 
vositalari doimiy ravishda jamiyat hayotini yoritish, uni tadqiq qilish va 
unga qaytadan ta’sir etish vazifasini bajarib keladilar. Bu ta’rifdan shu 
narsa ko‘rinib turibdiki, jurnalistikaning ijtimoiy vazifalari uch tarkibiy 
qismga, qirralarga bo‘linadi. Biz bu qismlarni shartli ravishda tasvir, tahlil 
va ta’sir deb olamiz hamda jurnalistikaning ijtimoiy vazifalarini shu nuqtai 
nazardan o ‘rganib chiqamiz.
Yuqoridagi ta ’rifdan ko‘rinib turibdiki jurnalistikaning ijtimoiy 
vazifalaridan asosiysi