M uxtor xudo yq ulov jurnalistikaga

(ko'proq muddatlarda chiqishi, ijtimoiy
hayotni yoritishga m o'ljallanishi va hokazo.)
jumalistikaning bundan 
keyin bayon etiladigan ijtimoiy vazifasini kengroq bajaradi, ammo 
jurnallar faoliyatida ham tasvir ijtimoiy vazifasi mavjud. Bu ijtimoiy 
vazifani bajarishda radioeshittirishlar va teleko‘rsatuvlar asosiy o ‘rin 
egallaydi. Radio xabardor qilishda o ‘zining hozirjavobligi, tezkorligi, 
chegara bilmasligi bilan alohida o'rin tutadi. Tclekocrsatuvlar esa ijtimoiy 
hayot voqealarini bevosita tasvirlash, ya’ni jonli olib ko‘rsata olishi bilan 
muhim tutadi. Ommaviy axborot vositalarining muhim bir bo'lagi bo‘lgan
105

---

axborot agentliklari faoliyatida ham tasvir, y a’ni xabardor qilishlik bosh 
vazifa hisoblanadi. Jahondagi barcha axborot agentliklari har kuni har i 
soatda, har daqiqada ko‘p, turli ijtimoiy, dunyo xabarlarini yig‘ib, tarqatib 
turadilar.
Jurnalistikaning tasvir yoki xabardor qilish ijtimoiy vazifasini 
'
bajarishda publitsistikaning axboriy janrlari asosiy o ‘rin tutadi. Bularga ! 
axborot 
(xabar),
kengaytirilgan xabar, reportaj, hisobot, suhbat 
(intervyu
), ! 
korrespondensiya kabilar kiradi. Publitsistikaning ushbu janrlari asosan 
ijtimoiy hayotdagi fakt 
(lotincha factum - qilingan ish),
voqea va i 
hodisalarni xabar qilish, tasvirlab, ko‘rsatib berish bilan bog‘liq. Ammo bu, 
ijtimoiy 
vazifa 
yuqoridagi 
janrlar 
bilan 
cheklanib 
qolmaydi. 
Publitsistikaning tahliliy va badiiy-publitsistik janrlari b o im ish maqola; 
sharh, ocherk, esse, feleton, pamflet kabi janrlari ham garchi biror 
muammoni, hayotni aks ettirishga m oijallangan boMsa-da, aslida ularning 
asosida ham xabardor qilish yotadi. Ommaviy axborot vositalari - radio va 
teleko‘rsatuvlardagi publitsistikaning yuqoridagi janrlari ko‘rinishlarida 
ham tasvir elementi bo‘ladi.
Jurnalistikaning tasvir, ya’ni xabardor etishlik ijtimoiy vazifasi uning 
kelib 
chiqishiga 
asos 
bo‘lgan 
tabiiy 
ijtimoiy 
vazifa. 
Ammo, 
jurnalistikaning kelib chiqishi va faoliyat ko‘rsatishida ijtimoiy-siyosiy, 
iqtisodiy va m a’naviy ehtiyojlar ham muhim rol o‘ynaydi. Jamiyatdagi 
kuchlar, hukmron sinf yoki guruhlar jurnalistikaning bu ijtimoiy vazifasini 
bajarishda ham m a’lum - ijobiy yoki salbiy ta’sir ko‘rsatadilar. Masalan, 
jurnalistikaning ilk davri - avtoritar jurnalistika davri nashrlari garchi 
ommani turli yangiliklardan xabardor qilib turgan bo‘lsa-da, bu nashrlar 
hukmron shaxsni ulugiash, uning manfaatlari uchun xizmat qilish bilan 
shug‘ullaganligi boisidan bu ijtimoiy vazifa m a’lum darajada cheklangan 
edi. Erkin dunyo jurnalistikasida esa jurnalistikaning bu ijtimoiy vazifasi 
o czinihg eng yuqori darajasiga erishadi, y a’ni bu jurnalistikaning vazifasi 
xabardor qilish, yangiliklar y ig is h va sotishdan iborat bo‘ladi. Erkin 
dunyo mamlakatlari jurnalistikasi, radiosi, teleko‘rsatuv\ari, axborot 
agentliklari har kuni, har soatda juda ko‘plab yangi-yangi xabarlar yig‘ib, 
tarqatib turadi. Buning uchun katta reporterlar armiyasi, axborot 
y ig‘uvchilar apparati ish olib boradi. Ammo erkin dunyo jurnalistikasining
106

---

kapitalga qaramligi, asosiy nashrlar, ommaviy axborot vositalarining ayrim 
shaxslar, monopoliyalar q o lid a xususiy mulk, foyda olish manbai 
ekanligidan uning salbiy xususiyatlari ham kelib chiqadi. Davriy matbuot 
nashrlari o ‘rtasidagi o ‘zaro raqobat, foyda ketidan quvish natijasida gazeta 
va jurnallar sahifalari, radioeshittirish va teleko‘rsatuvlar, axborot 
agentliklari beradigan xabarlarda o b ’ektiv xabarlar bilan bir qatorda 
sensatsion (shov-shuvli) materiallar, dezaxborot (ataylab teskari axborot 
berish hollari), pomografik (behayo mazmundagi va ko‘rinish)dagi 
materiallarning ham keng o ‘rin olishi, reklamaga k o ‘p o ‘rin berilishi ham 
jurnalistika mazkur ijtimoiy vazifasining buzilishiga olib keladi.
0 ‘lkamizda salkam bir asr hukm surgan kommunistik jumalistikada 
esa bu cheklanishning boshqacha ko‘rinishi mavjud edi. Kommunistik 
jumalistikada tasvir, ya’ni xabardor etishlik ijtimoiy vazifasi yakka 
mafkura hokimligiga bo‘ysundirilgan edi. Kommunistik jurnalistika 
nashrlari, radio va teleko‘rsatuvlarda qanday xabarni berish