М у н д а р и ж а I боб. Металларнинг кристалл тузилиши ва кристалланиш поцесси

В. МЕТАЛЛ ВА КОТИШМАЛАРНИНГ
ТЕХНОЛОГИК ХОССАЛАРИ
Металл ва қотишмаларнинг технологик хоссалари жумласига уларнинг технологик ишлаш, яъни қўйиш, болғалаш, пайвандлаш ва кесиб ишлаш учун яроқлилик даражасини кўрсатувчи хоссалар, масалан, киришувчанлик, суюқ ҳолатда оқувчанлик, болғаланувчанлик, пайвандланувчанлик, кесиб ишланувчанлик хоссалари ва бошқалар киради. Киришувчанлик қолипнинг ўлчамлари ва шу қолипга қуйиш йўли билан ҳосил қилинган қуйманинг ўлчамлари орасидаги фарқ киришувчанлик деб аталади ва % ҳисобида ўлчанади ҳар хил қотишмаларнинг киришувчанлиги турлича бўлади.
Масалан, оқ чўяннинг киришувчанлиги 1,5—1,75%, пўлатники—1,4—2,2%, кул ранг чўянники — 0,5—1,25%, мис қотишмалариники — 0,8—1,6%, алюминий қотишмалариники 0,3—1,2 %, магний қотишмалариники—0,3—1,2%.
Суюқ ҳолатда оқувчанлик. Металл ва қотишмаларнинг суюқ ҳолатда қолипни тўлдира олиш хусусияти суюқ ҳолатда оқувчанлик деб аталади. Металл ёки қотишманинг суюқ ҳолатда оқувчанлиги қанчалик юқори бўлса, у суюқлантирилганда қолипнинг юпқа ва ингичка жойларини шунчалик яхши тўлдиради.
Болғаланувчанлик. Металл ва қотишмаларнинг болғалаш, штамплаш ва прокатлаш вақтида ўз шаклини емирилмай ўзгартира олиш хусусияти болғаланувчанлик деб аталади. Металл ёки қотишма босим билан ишланганда қанча юқори деформацияланиб, бу деформация учун зарур бўладиган куч қанча кичик бўлса, унинг болғаланувчанлиги шунча юқори бўлади.
Пайвандланувчанлик. Металл ва қотишмаларнинг пайвандлашда пухта ва зич бирикмалар ҳосил қила олиш хусусияти пайвандланувчанлик деб аталади.
Пайванд чокнинг механик хоссалари қанчалик юқори, унинг структураси қанчалик бир жинсли, пайвандлаш вақтида ғоваклар ва бошқа нуқсонлар қанчалик кам ҳосил бўлса, пайвандланувчанлйк шунча юқори бўлади.
Кесиб ишланувчанлик. Металл ва қотишмаларнинг кесиб ишланувчанлиги комплекс тушунча бўлиб, унга ҳозиргача муҳим бир таъриф берилган эмас.
Кесиб ишланувчанлик вақт бирлиги ичида ёки маълум иш сарф қилинганда энг кўп йўқиб тушириладиган қиринди оғирлиги билан баҳоланиши мумкин.