М у н д а р и ж а I боб. Металларнинг кристалл тузилиши ва кристалланиш поцесси

Алюминийнинг деформацияланадиган қотишмалари. Деформацияланадиган қотишмалар хам, ўз навбатида, иккига — термик ишлаш йўли билан пухталаб бўлмайдиган ва термик ишлаш йули билан пухталанадиган қотишмалар га бўлинади.
Термик ишлаши йўли билан пухталаб бўлмайдиган қотишмалар . Бу қотишмалар алюминийнинг ўзидан сал пухтароц, анча пластик, коррозиябардош ва яхши пайвандланувчан бўлади. Алюминий қотишмаларининг бу турлари чуқур штамповка қилиш йули билан тайёрланадиган буюмлар учун ишлатилади. Зарур бўлган, тақдирда бу қотишмалар пластик деформация (нагартовка) қилиш орқали пухталанади.
Термин ишлаш йули билан пухталаб бўлмайдиган қотишмалар жумласига А1—Мп ва Al—Mg системасидаги қотишмалар киради. А1—Мп системасидаги қотишма АМц билан, Al—Mg системасидаги қотишма эса АМг билан маркаланади.
А1—Мп ва Al—Mg системаларининг холат диаграммалари 282 ва 283- расмларда тасвирланган.
А1—Мп системасида А1₆Мп бирикмаI сининг алюминийда эрувчанлиги ўз гарувчан бўлса-да, аммо қотишмада албатта бўладиган Fe иштирокида учлама бирикма — Al₆(Mn,Fe) хосил бўлади, бу бирикма эса алюминийда эримайди. Марганец, бошқа элементларнинг аксича, қотишманинг коррозиябардошлик хоссасини оширади. Бинобарин, алюминий— марганец қотишмалар и пухталик ва коррозиябардошлик жихатидан тоза алюминийдан афзал туради.
283- расмдаги диаграммадан яққол кўриниб турибдики, таркибида 1,4% гача
Mg бўлган алюминий — магний қотишмаларини термик ишлаш йули билан пухталаб бўлмайди, таркибида 3% дан ортиқ Mg бўлган қотишмаларни эса термик ишлаб, озроқ пухталаш мумкин. Магний қотишманинг Коррозиябардошлигини ошириш билан бирга (агар магний миқдори 3% дан ортиқ бўлмаса ), унинг пухталигини хам оширади, пластиклик хоссасини пасайтирмайди, қотишмани анча енгил қилади.

282- расм. AI — Мп қотишмалари

холат диаграммасининг чап кисми.

283- расм- Al — Mg қотишмалари холат

диаграммасининг чап қисми .
Алюминийнинг термик ишлаш йули билан пухталаб бўлмайдиган баъзи қотишмаларининг химиявий таркибини келтириб ўтамиз (71-жадвал),

7 1 -ж а д в а л