М у н д а р и ж а I боб. Металларнинг кристалл тузилиши ва кристалланиш поцесси

С = К —Ф + 1—1 — 1+ 1 = 1.
Бундай ҳолда металлнинг агрегат ҳолатини ўзгартирмай, температурани ўзгартириш мумкин. Суюқ металлнинг кристалланиш пайтида система бир компонент ва икки фазадан иборат бўлади, бунда системанинг эркинлик даражалари сони нолга тенгдир:
С = К— Ф + 1 = 1—2 + 1 = 0.
Демак, С=0 бўлганда маълум бир температурадагина (суюқланиш температурасидагина) икки фаза мувозанатда туради ва бу мувозанатни фазалардан бири йўқолгунча ўзгартириб бўлмайди.
Мувозанатда турган барча металл қотишмаларини (системаларини) ўрганишда С=К—Ф+1 тенгламадан фойдаланамиз, чунки процесслар ўзгармас босимда боради.
Эркинлик даражалари сони нолга тенг системалар вариантсиз (нон-вариантли ёки инвариант ли), эркинлик даражалари сони бирга тенг системалар бир вариантли (моновариантли), эркинлик даражалари сони иккига тенг системалар икки вариантли (бивариантли), эркинлик даражалари сони учга тенг системалар уч вариантли (тривариантли) системалар деб аталади.
Агар система вариантсиз бўлса, системанинг ташқи ва ички факторлари (температура, босим, концентрация) ўзгартирилганда, система фазалари сони ҳам ўзгаради. Агар система бир вариантли бўлса, системанинг ташқи, ва ички факторларидан бири маълум чегарада ўзгартирилганда система фазаларининг сони ўзгармаслиги мумкин.
Бинобарин, фазалар қоидаси система мувозанат шартининг математик ифодасидир.

4- §. ҚОТИШМАЛАРНИНГ БИРЛАМЧИ КРИСТАЛЛАНИШИ

Котишманинг тузилиши, маълумки, тоза металлнинг тузилишига қараганда анча мураккаб бўлади. Қотишманинг тузилиши шу қотишма таркибига кирган компонентларнинг ўзаро қандай-таъсир этишига боғлиқдир. Бирламчи кристалланишда қотишма таркибига кирувчи моддалар бир-бирида эрий олмаслиги қам, ўзаро химиявий таъсир эта олмаслиги ҳам мумкин бундай доллар да механик аралашмалар ҳосил бўлади. қотишма таркибига кирувчи моддалар (оддий моддалар) бир-бирида эриб, қаттиқ эритмалар ҳосил қилиши ва бир-бири билан химиявий таъсир этиб, химиявий бирикмалар ҳосил қилиши ҳам мумкин.

Қаттиқ эритма ва-химиявий бирикмалар дан ташқари, шундай фазалар хам борки, уларни қаттиқ эритмаларга ҳам, химиявий бирикмаларга ҳам тўла киритиб бўлмайди —улар гўё оралиғ фазалардир (шу бобнинг 7 -параграфига қаранг). Буларни алоҳида алоҳида кўриб чиқайлик.