|
Shifobaxsh taomlar. Shirqovoq nomi bilan yuritiluvchi taom nafakat
tatimli va lazzatli bo‘libgina qolmasdan, balki bir qator xastaliklar
uchun parxez sifatida tayyorlanadi. Shirqovoq jigar, me’da-ichak
kasalliklari bilan og‘rigan bemorlar uchun, shuningdek og‘ir xastalikni
boshidan kechirgan kishilarga darmonbaxsh ozik sifatida tavsiya etiladi.
Isiriq. Buyuk tabib Abu Ali ibn Sino bir qator xastaliklarni
davolashda isirikka murojaat etgan. Jumladan. isiri qdan kuymich
asablarini (nerv tolalarini) shamollashida, tizza va suyaklar qaqshab
og‘rishida, kuchli peshob xaydovchi omil sifatida foydalanishni tavsiya
etgan.
380
Abu Rayxon Beruniy o‘zining «Kitob as-saydina fit-tib» asarida isiriq
bilan bog‘lik bo‘lgan qizikarli ma’lumot keltiradi. Unda bayon
kilinishicha, isiriqdan tayyorlangan qaynatma bezgakka davo ekan. Agar
o‘simlikning sut — shirasi bir tutam paxta yoki jun matoga shimdirilib
un kun davomida kuritilgach, kichima azob berayotgan joyga bo g‘lansa,
foydali bo‘lar ekan.
Halq
tabobatida
isiriqning
er
ustki
qismidan
tayyorlangan
kaynatmadan
bod,
qo‘tir
va
boshqa
kasalliklarni
davolashda
foydalaniladi. Isiriqdan tayyorlanadigan damlama bezgak, tutka nok,
tomoq og‘rig‘i, xoldan toyish va o‘ta charchash natijasida asabning
buzilishida (nevrasteniya), uyqusizlikka qarshi shifobaxsh omil sifatida
foydalaniladi. Isiriq va zig‘ir urug‘laridan qaynatma ziqnafas kasalligida
(bronxial astma) naf beruvchi vosita xisoblansa, kalampir mevasi bilan
isirik urug‘i aralashmasidan tayyorlangan qaynatma zaxm, bod va
boshka kasalliklarni davolashda ishlatiladi. Ba’zan isiriq urug‘idan gijja
va ter xaydovchi omil sifatida foydalanadilar. Bu borada quyidagicha
yondashiladi: isiriq urug‘idan 10—15 tadan 2—3 maxal ichiladi.
Isiriqdan quyidagicha damlama tayyorlanadi: 1 choy qoshiq miqdorda
quruq kukunlashtirilgan o‘tidan olib bir choynakka (400 gramm) qaynoq
suv bilan damlanadi, so‘ng osh qoshiqda kuniga 1 mahal iste’mol
etiladi.
Isiriqni yuqorida zikr etilgan xosiyatlaridan tashqari, yana bir ajoyib
xislati mavjud — uni tutatib xidlansa boshning istirobli ogriridan xoli
kiladi. Isirik bilan dudlangan xona tajovo‘zkor mikrob va zararli
xasharotlar (qurt -qumursqa, kana, burga) dan tozalaydi va xona
xavosini poklaydi. Jumladan, mabodo uyda kimdir qizamiq, tumov,
terlama va boshka yuqumli kasalliklar bilan og‘rib yotgan bo‘lsa,
mazkur xona xavosi tarkibidagi zararli mikroblar isiriq dudidan nobud
bo‘ladi.
381
Isiriqning barcha qismi shifobaxsh moddalarga boyligi bilan ajralib
turadi. Jumladan, o‘simlik ildizida, 1,7—3,3 foiz, poyasida 0,23—3, 75
foiz, barglarida 1,07—4, 96 foiz, gullarida 2,82 foiz va urug‘larida
2,38—6,60 foizgacha alkaloidlar bor.
Alkaloidlar majmuasidan garmalin, garmin, peganin, dezoksivazitsion
va yana bir qator alkaloidlar ajratib olingan.
Zamonaviy tibbiyotda isirikdan ajratib olingan garmin alkoloidi va
o‘simlik ildizidan tayyorlangan spirtli tindirma (nastoyka) parkinson
xastaligini (markaziy asab sistemasining surunkali avj oluvchi kasalligi,
xarakatlantiruvchi funksiyalar buzilishi bilan o‘tadi), tutqanoq, bosh
miyaning yallig‘lanishi asorati — qaltirashni davolashda xamda
uhlatuvchi dori sifatida ishlatilgan. Peganin nomi bilan yuritiluvchi
alkaloid kishini bardamlashtiruvchi, ichni maromlashtiruvchi va o‘t
xaydovchi xususiyatiga ega bo‘lsada, zaxarli xisoblanadi. Giyox
tarkibida mavjud bo‘lgan garmolin alkaloidi o‘tkir ta’sirliligi bilan
ajralib turadi. Bu alkaloid markaziy asab sistemasiga, ayniqsa, bosh
miya po‘stlog‘idagi xarakatni tergab turuvchi markazga qo‘zg‘atuvchi
ta’sir ko‘rsatadi. Shu bilan birga, u yurak, ichak, bachadon, suyak
mushaklari sistemasiga, bosh miya qon tomirlarining kengayishiga olib
keladi. Isiriq tarkibidagi vazifionni, dezoksivazitsionni, dezoksipeganin
kabi alkaloidlar xam o‘z o‘rnida ishlatiladi.
Dezoksipeganin gidroxloridni periferik asab sistemasi kasalliklarini:
miyada kon aylanishining buzilishi natijasida sodir bo‘ladigan
gemiparez (gavda yarmining engil falajlanishi, erkin xarakatning
susayishi) va gemiplegiyalarni (kortiko-spinal yullarning markaziy
neyroni o‘tkazuvchanligi izdan chiqishi oqibatida gavda yarim
mushaklarining falajlanishi), mushaklar juda zaif tortib ketadigan
kasalliklarni davolashda ijobiy natijaga erishganlar.
382
Isiriqdan
uy-xona,
ho‘jalikda
foydalanish.
Qishloq
ho‘jaligi
o‘simliklarining zararkunandalariga qarshi isirik asosli zaxarli bo‘lgani
uchun odatda qiyg‘os gullaganida o‘rib olinadi. Isiriqdan damlama
tayyorlash uchun 0,8—1 kg o‘simlik uti (kuritib maydalangani) yoki 500
g urug‘i 10 litr suvga solinib, uy xaroratida 24 soat mobaynida damlab
qo‘yiladi.
Isiriqdan qaynatma tayyorlash: 1 kg quritib maydalangan o‘t 10 litr
suvda 30 minut davomida qaynatiladi. Uni o‘simlik zararkunandalariga
qarshi purkashdan oldin damlamaning xar 10 litriga 40 g kir sovun
qirindisi solinib, yaxshilab aralashtiriladi.
Vaqt-vaqti bilan uy parrandalari, xayvonlari yashayotgan makonlar
isiriq
vositasida
tutatib
turilsa,
jonivorlarga
ozor
beruvchi
hasharotlardan xoli bo‘linadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
