M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

Yh – Yp 
f
(-----------)- 
talab inflatsiyasi; 
Yp 
f-Fillips egri chizig‘ining og‘ish burchagini belgilovchi empirik 
koeffitsient; 
ε - 
tashqi baho shoki (taklif inflatsiyasi). 
Ouken qonuniga ko‘ra YaIMning uzilishi, ya’ni (Yh – Yp) / Yp 
miqdor davriy ishsizlikning o‘zgarishiga bog‘liqligi sababli qisqa 
muddatli Fillips egri chizig‘ini tenglamasini quyidagicha tasvirlash 
mumkin: 
 = π
kut
 - β [ u –u*] + ε 
Keltirilgan tenglamadan ko‘rinib turibdiki, haqiqiy inflatsiya 
darajasi miqdori kutilayotgan inflatsiya darajasiga hamda tashqi baho 
shoklari darajasi bilan to‘g‘ri bog‘liqlikka, davriy ishsizlik darajasi 
bilan esa teskari bog‘likka ega ekan. 
Hukumat Fillips egri chizig‘iga asoslanib, qisqa davr uchun, 
iqtisodiy siyosat maqsadlaridan kelib chiqib ishsizlik va inflatsiya 
darajalarining istalgan kombinatsiyasini tanlashi mumkin. 
4.4.
 
Antiinflatsiya siyosati va O‘zbekiston Respublikasida uni 
amalga oshirish xususiyatlari 
 
Jahonning iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarida inflatsiyaga 
qarshi kurash olib borishda juda katta nazariy va amaliy tajriba 
to‘plangan. Inflatsiyani butunlay yo‘qotish imkoniyati yo‘q. Chunki 
uni yuzaga chiqishiga sabab bo‘lgan omillarni (ichki va tashqi, pullik 
va pulsiz) to‘liq yo‘qotish mumkin emas. Shuning uchun hozirgi 

---

56 
davrda eng asosiy maqsad inflatsiyaning butunlay yo‘qotish emas, 
balki uni boshqaruvchan qilish va salbiy iqtisodiy – ijtimoiy 
oqibatlarini zaiflashtirish hisoblanadi. 
Dunyoning turli mamlakatlarida hukumat tomonidan mavjud 
iqtisodiy-ijtimoiy shart-sharoitlaridan kelib chiqqan holda inflatsiyaga 
qarshi turli antiinflatsiya siyosatini ishlab chiqaradilar va uni amalga 
oshiradilar. 
Antiinflatsiya siyosati-baholar umumiy darajasini barqaror-
lashtirish, inflatsion keskinlikni yumshatishga yo‘naltirilgan makroiq-
tisodiy siyosat. Antiinflatsiya 
siyosati inflatsiyani yuzaga keltirgan 
sabablarni tugatishga qaratilgan faol va inflatsiya sharoitlariga 
moslashishga qaratilgan passiv ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. 
Antiinflatsiya siyosati o‘z ichiga quyidagilarni oladi: 
- yalpi talabni tartibga solish; 
- yalpi taklifni tartibga solish. 
Keynschi iqtisodchilar birinchi yo‘nalish tarafdorlari bo‘lib, ular 
davlat buyurtmasi va arzon kredit hisobiga samarali talabni 
shakllantirish asosida yalpi taklif darajasini ko‘tarish mumkin deb 
hisoblashadi. Hukumatning bu tadbirlari iqtisodiy pasayishni 
qisqartiradi va ishsizlikni kamaytiradi. 
Ammo bunday antiinflatsiya siyosati davlat budjeti taqchilligini 
yuzaga keltiradi va qo‘shimcha pul emissiyasiga ehtiyoj tug‘diradi. 
Keyns davlat budjeti taqchilligini davlat tomonidan olinadigan uzoq 
muddatli qarzlar hisobiga qoplashni taklif etgan. 
“Antiinflatsiya siyosatining monetaristik yo‘nalishi tarafdorlari 
keyinchalik, keynschilarning inflatsiyaga qarshi kurash bo‘yicha 
takliflari doimo samara beravermagach va kamchiliklari yuzaga chiqib 
qolgach yuzaga keldi. Jumladan, bir qator mamlakatlarda davlat qarzi 
haddan oshib ketdi. Bunday sharoitda monetaristlar radikal asil 
inflatsiya usullarini taklif etishdi. Ular yalpi talabni konfiskatsiya 
tipidagi pul islohoti o‘tkazish hisobiga cheklash va budjet taqchilligini 
ijtimoiy dasturlarni qisqartirish kamaytirishni taklif etishdi”
32
. 
Monetaristlar inflatsiya aynan pul bilan bog‘liq hodisa bo‘lganligi 
sababli shok terapiyasi pul massasining o‘sish sur’atlarini keskin 
qisqartiradi va inflatsiya sur’atlarini tushiradi deb hisoblashadi. Ammo 
bunda ishlab chiqarish keskin pasayishi va bandlilik qisqarishi 
mumkin. 

---

57 
Konfiskatsiya tipidagi shok terapiyasi ko‘rinishlaridan biri bo‘lib 
daromadlarning va baholarning nominal darajalarini o‘zgartirmagan 
holda eski pullarni belgilangan nisbatda yangisiga alishtirishtirish 
hisoblanadi. 
Bunday tadbirlar aholi tomonidan oxir qabul qilinishi sababli, u 
qisqa muddatda samara berishi zarur. 
Monetaristlar 
tomonidan 
taklif 
qilinayotgan 
antiinflatsiya 
siyosatining yana bir ko‘rinishi - inflatsiya sur’atlarini asta sekinlik bilan 
pasaytirib borish (graduallash ) usulidir. Bu usulda inflatsiya sur’atlari 
pul massasini ko‘p marotaba, lekin oz ozdan kamaytirish orqali pul 
massasining o‘sish sur’atini pasaytirishni ko‘zda tutadi. Graduallash usuli 
inflatsiyani asta sekinlik bilan pasaytira borib iqtisodiyotda chuqur 
pasayishni oldini olish imkonini beradi. 
Graduallash usulini qo‘llash pul massasi va baholar darajasining 
yillik o‘sish sur’ati 20-30 foizdan oshmaganda muvaffaqiyatli bo‘ladi, 
deb hisoblanadi. 
Antiinflatsiya siyosatining monetar usullarga muqobil bo‘lgan 
variantlaridan biri baholar va daromadlarni tartibga solish siyosatidir. Bu 
usul daromadlarning o‘sishi va baholarning o‘sishi ni muvofiqlashtirishni 
(adaptiv siyosat) ko‘zda tutadi. 
Daromadlar va baholarni tartibga solish siyosatini amalga oshirish 
hukumat tomonidan baholar (narxlar) va daromadlar darajalarini 
muzlatib qo‘yish, pul ko‘rinishidagi ish haqining o‘sishini o‘rtacha 
mehnat unumdorligining o‘sishiga bog‘lab qo‘yish orqali amalga 
oshiriladi. 
“Soliqlar tarkibini o‘zgartirish, yalpi soliq tushumlaridagi 
to‘g‘ridan- to‘g‘ri soliqlarning ulushini kamaytirish, bilvosita soliqlar 
ulushini ko‘paytirish, soliq stavkalarini pasaytirish, ularning 
rag‘batlantirish funksiyalarini kuchaytirish, davlat budjeti xarajatlarini 
pasaytirish kabilar ham inflatsiyaga qarshi kurash tadbirlari hisoblanadi”. 
Antiinflatsiya siyosatining u yoki bu turini tanlash inflatsiya 
jarayonlarining xususiyatiga bog‘liq. 
Inflatsiyaning yuqori sur’atlarini oldini olish uchun hukumat 
quyidagilarni ta’minlashi kerak: 
-samarali soliq tizimini va davlat xarajatlarining barqarorligini; 
-pul massasi va milliy daromadning bir maromdagi o‘sish sur’atlarini; 
- “inflatsiyani import qilish” ga yo‘l qo‘ymaslik. 
Iqtisodiyoti bozor munosabatlariga o‘tayotgan mamlakatlarda

---

58 
inflatsiyaga qarshi kurashish va milliy pul tizimini mustaxkamlash 
uchun asosan quyidagi chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda: 
-
milliy iqtisodiyotni sog‘lomlashtirish, investsiya faoliya-
tining tushib ketishini bartaraf etish va iqtisodiy rivojlanishning 
oqilona darajasini ta’minlash; 
-
raqobatbardosh, yuqori texnologik ishlab chiqarishni tashkil 
etish va uni rivojlantirish maqsadida davlat strategiyasini ishlab 
chiqish hamda uni amalga oshirish; 
-
xalq iste’mol tovarlarini ishlab chiqaruvchi korxonalarda 
ishlab chiqarish fondlarining tarkibini o‘zgartirish va unda 
zamonaviy texnika hamda texnologiyalarni joriy etish; 
-tijorat banklarining investitsiya va kredit faoliyatini rag‘batlantirish; 
-
soliq tizimini takomillashtirish va ushbu yo‘nalishda asosiy 
e’tiborni soliqlarning rag‘batlantiruvchi funksiyasiga qaratish; 
-
davlat tomonidan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni 
qo‘llab- quvvatlash; 
-
mamlakat ichida mahsulotlar, valuta, kredit, ko‘chmas mulk, 
mehnat va qimmatli qog‘ozlarining yagona bozorini shakllantirish 
hamda uni rivojlantirish; 
-
pul-kredit siyosatini iqtisodiyotning rivojlanishi holatiga 
asosan o‘zgartirib turish; 
-
tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish va mahsulotlar, 
ishlar, xizmatlarni eksport qilishni rag‘batlantirish; 
-
erkin bozor baholarini saqlagan holda daromadlar, xarajatlar 
va narx-navoni davlat tomonidan tartibga solish va uni nazorat 
qilish; 
-
davlat 
budjet 
taqchilligini 
noinflatsion 
yo‘llar bilan 
qisqartirish; 
-
davlatning strategik oltin-valuta zaxiralarini chuqur tahlil etish 
va ulardan oqilona foydalanish. 
Yuqorida ta’kidlab o‘tilgan chora-tadbirlarni ishlab chiqish va 
ularni amalga oshirish ma’lum muddat talab etadi. Oqilona ishlab 
chiqilgan antiinflatsion siyosatni amalga oshirish pirovard natijada 
milliy 
pul 
birligini 
mustahkamlanishiga 
va 
pul 
tizimini 
barqarorlashuviga olib keladi. 
Har qanday inflatsiyaning negizida asosiy iqtisodiy muvozanat-

---

59 
larning buzilishi yotadi. shu sababli inflatsiyaga qarshi kurash – uni
shunchaki bostirish emas, balki iqtisodiyotda vujudga kelgan 
nomutanosiblikni bartaraf etishga qaratilgan baquvvat tarkibiy 
siyosatini amalga oshirishdir. Bir qator chet mamlakatlarning 
inflatsiyaga qarshi kurash tajribasi shuni ko‘rsatadiki, ular inflatsiya 
bilan iqtisodiyot tarkibiy tuzilishining buzilishi bir-biriga chambarchas 
bog‘liq ekanligini anglagan holda, muomala sohasini qat’iy bosh-
qarish va to‘lovga qobiliyatli ortiqcha umumiy talabni bartaraf etish 
bilangina cheklanmadilar. Muayyan maqsadlarga qaratilgan yirik 
investitsiya dasturlarini ishlab chiqdilar va amalga oshirdilar. Bu 
dasturlar ana shu nomutanosiblikni tugatish va, binobarin, inflat-
siyani keltirib chiqaruvchi sabablarni bartaraf etish imkonini berdi. 
Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozidan keyingi sharoitida 
inflatsiyaga qarshi chora tadbirlarni keskin amalga oshirish zarurati 
yanada kuchaydi. 
Bugungi kunda inflatsiyaga qarshi kurash milliy iqtisodiyotning 
raqobatbardoshligini ta’minlashning muhim omiliga aylandi. 
O‘zbekiston Respublikasida ishlab chiqarishni modernizatsiya 
va texnik qayta qurollantirishni izchil davom ettirish, energetika 
tizimini modernizatsiya qilish, kommunal xizmatlar baholari 
o‘sishini cheklash mexanizmini shakllantirish, bank tizimini yanada 
takomillashtirish, ishlab chiqarishni mahalliylashtirish, qabul 
qilingan Inqirozga qarshi chora- tadbirlar dasturida ko‘zda tutilgan 
vazifalarni amalga oshirish, jumladan asosiy sanoat tarmoqlarida 
mahsulot tannarxini 20 foizga qisqartirish,va h.k.lar inflatsiya 
sur’atlarini cheklash imkonini beradi (4.2-rasm). 
Mamlakatimizda iste’mol narxlari indeksi asosida hisoblangan 
inflatsiya darajasi 2000-yilda 28,2 foizni, 2001-yilda 26,6 foizni, 
2002-yilda 21,6 foizni tashkil qilgan bo‘lib, bu ko‘rsatkich 2003-yilda 
3,8 foizni tashkil qilgan. 2002-yilga nisbatan 2003-yilda inflatsiya 
darajasining 
keskin 
pasayishiga 
makroiqtisodiy 
siyosatdagi 
o‘zgarishlar hamda metodologiyadagi o‘zgarishlar ta’sir ko‘rsatgan. 
Makroiqtisodiy siyosatdagi o‘zgarishlar: 2003-yildan boshlab 
davlat budjeti kamomadini qoplash uchun Markaziy bank tomonidan 
kreditlash to‘xtatildi hamda Markaziy bank tomonidan markazlash-
gan kreditlarni berishga chek qo‘yildi.

---

60