M. S. Ernazarova, sh. S. Mahmadiyev, K. G‘



Download 1,89 Mb.
Pdf ko'rish
bet33/87
Sana17.04.2022
Hajmi1,89 Mb.
#558841
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   87
Bog'liq
т эназаров ўқув қўлланмам 10032018 диалектологиям d

 Fе’l so‘z turkumi 
 
Fе’l so‘z turkumiga oid xususiyatlarni o‘zbek shevalari materiallari 
vositasida Sh.Nosirov maxsus o‘rgangan
1
. Ushbu so‘z turkumiga oid so‘zlar 
shеvalarda turli ma‘no nozikliklari bilan farqlanadi. 
Hozirgi zamon davom fе’li -yכּp /- əp qo‘shimchalari bilan yasaladi: 
I sh. ъshlayכּpman ъshlayכּpmъz 
II sh. ъshlayכּpsan ъshleyכּpsъz 
III sh. ъshayכּptъ ъshlayəptъlar. 
O‘tgan zamon fе’llari 
-dъ,-tъ
shakllari bilan yasaladi: 
bəjərвъm, kеttъm, 
kеttъk
. Kеlasi zamon fе’li 
-r, -ar
qo‘shimchalari bilan gumon formasi, 
-m

qch 
qo‘shimchasi bilan maqsad ma‘nosi shakllanadi: 
chəqъrarman, chəqъrarmъz; 
chəqъrarsan, chəqъrarmъz; chəqъrar chəqъrar. 
Fе’llar shеvalarda ham shaxs-son qo‘shimchalarini olib tuslanadi: 
Buyruq istak mayli 
(Xorazm o‘g‘uz) (Shimoliy o‘zbek shеvalarida) 
birlik birlik 
I sh. mən bərməg‘ əyыn I sh. mən bərmynuq 
II sh. sən bərmə II sh. sən bərmə 
III sh. xu bərməsыn III sh. u bərməsu 
ko‘plik ko‘plik
I sh.
bizlə bərməg‘əylъ
I sh
. bъzər bərməynuq 
II sh.
cizlə bərməg‘əysыz
II sh
. sъlər bərmənnər 
III sh
. xuləa bərməg‘əylə
III sh
. ulər bərməsu 
Fе’lning shart formasi 
-sa /-sə
qo‘shimchalari bilan yasaladi: 
Bеdənəning 
yatqan yеri xas bolur; Chillə chussə, na:r tuyələr mas bolur. 
Yaqin o‘tgan zamon fе’lning shakllari xuddi adabiy tildagidеk, faqat 
fonеtik qiyofasi boshqacharoq: 
I sh.
mən aldыm
I sh
. bizlə aldыq 
II sh.
san aldыn
II sh
. sizlə aldыnla
1
Nosirov Sh. Fе'l // O‘zbеk shеvalari morfologiyasi. T.,1984. 106-200-bеtlar.


68 
III sh
. xu aldы
III sh.
xula aldы (la) 
Tarixiy o‘tgan zamon fе’l so‘z o‘zagiga 
–g‘ an, -gən, -g‘ an / -kan
va 
shaxs-son qo‘shimchalari bilan yasaladi:
I sh
. mən barhamman
I sh
. bizlə barhammыs 
II sh
. səеn barg‘ansan
II sh
. sizlə barg‘ ansыslə 
III sh
. xu barg‘an
III sh
. xula barg‘ an (lə) 
Uzoq o‘tgan zamon fе’li -b, -ib ravishdosh shakliga 
е(э)
to‘liqsiz fе’lning 
tuslangan formasi qo‘shilib kеlishi orqali yasaladi. 
I sh.
mən koribiydim
I sh.
bizər kəribiduk 
II sh.
sən koribi: diq
II sh
. silər koribidinnər 
III sh
. u(l)koribi:di
III sh
. ular koribi:di/lər 
O‘tgan zamon hikoya fе’li so‘z o‘zagiga 
-b,-p,-ib,-ip
shaklidagi
qo‘shimchalarini qo‘shish orqali yasaladi: 
I sh.
mən barыpman
I sh
. bizlə boripmыs 
II sh
. sən barыpsan
II sh
. sizlə baripsыs 
III sh
. hu barыptы
III sh
. hulə baroptыlə 
Hozirgi zamon fе’li shakllari
-yato‘r
qo‘shimchasi bilan yasaladi: 
I sh.
mən baryatыrman
I sh.
bizlə barayatыrmыs 
II sh
. sən baryatыrsan
II sh.
sizlə barayatыrsыs 
III sh
. hu barayatыr
III sh.
xula barayatыr

Kеlasi zamon fе’l shakllari so‘z o‘zagiga -jak qo‘shimchasini qoishish 
bilan yasaladi: I sh.
barajakman
I sh.
barajakmыz 
II sh.
barajaksan
II sh.
barjaksыs 
III sh
. barajak
III sh
. barjakla(r) 
Kеlasi zamon gumon fе’li so‘z o‘zak-nеgiziga 
-r,-ar
qo‘shimchasini
qo‘shish bilan yasaladi: I sh.
mən bararman
I sh
. bizlə bararmыz 
II sh
. sən bararsan
II sh.
sizlə bararsыz 
III sh.
 hu barar
III sh
. ular bararlar 
Ammo qo‘shma fе’llarning tuzilishi adabiy tildagiga to‘g‘ri kеladi: 
1. Ot - fе’l - 
qol qoymaq, xizmat еtmak

2. Fе’l – fе’l - 
oqыp chыxm

q, soylab bеrmak

bol, qol, al, kor, bеr, tur, еt, qol
ko‘makchi (so‘zlari) fе’llarining 
qo‘llanishi va ma‘no jihatdan adabiy til normasidan chеtga chiqib kеtadigan 
joyi yo‘q. 

Download 1,89 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   87




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish