M. R. Tursunova xalqaro menejment

Investitsiyalar
– bu hali buyumlashmagan, lekin ishlab chiqarish vositalariga qo‘yilgan 
kapital. O‘zining moliyaviy shakliga ko‘ra, ular foyda olish maqsadida xo‘jalik 
faoliyatiga qo‘yilgan aktivlar hisoblansa, iqtisodiy xususiyatiga ko‘ra, u yangi korxonalar 
qurishga, uzoq muddatli xizmat ko‘rsatuvchi mashina va asbob uskunalarga hamda shu 
bilan bog‘liq bo‘lgan aylanma kapitalning o‘zgarishiga ketgan harajatlardir. Investitsiyalar 
xususiy sektor va davlat tomonidan mamlakat ichkarisida va uning tashqarisida turli ishlab 
chiqarishlarga va qimmatbaho qog‘ozlarga (aksiyalar, obligatsiyalar) qo‘yilishi mumkin. 
Investitsiyalar yalpi va sof investitsiyalarga ajratiladi.
YAlpi investitsiyalar
– bu ishlab chiqarish vositalarining iste’mol qilingan qismini 
qoplash hamda ularni qo‘shimcha o‘sishi maqsadida ishlab chiqarish jamg‘armalari va 
aholi mablag‘lari qo‘yilmalaridir. Boshqacha so‘z bilan aytganda, yalpi investitsiyalar o‘z 
ichiga amortizatsiya va sof investitsiyalarni qo‘shadi.Sof investitsiyalarni aniqlash uchun 
yalpi investitsiyalardan amortizatsiya ajratiladi. YAlpi investitsiyalar va amortizatsiya 
o‘rtasidagi nisbatga qarab iqtisodiyotning ahvoli qanday ekanligini, ya’ni yuksalish, yo 
turg‘unlik yoki pasayish davrini boshidan kechirayotganligini aniqlash mumkin. Agarda, 
yalpi investitsiyalar amortizatsiyadan ortiq, ya’ni sof investitsiya yuqori bo‘lsa, iqtisodiyot 
yuksalishda bo‘ladi, chunki uning ishlab chiqarish quvvatlari o‘sadi. 
YAlpi investitsiya va amortizatsiya bir-biriga teng bo‘lgan chog‘da iqtisodiyot turg‘unlik 
holatida bo‘ladi
. 
Bu vaziyatda sof investitsiyalar nulga barobar va iqtisod shu yilda 
qancha kapital iste’mol qilgan bo‘lsa, uni qoplash uchun shuncha ishlab chiqaradi. Ishchan 
faollik pasayib borayotgan iqtisodiyot uchun (asegnatsiya holati) yalpi investitsiyalar 
amortizatsiyadan kam bo‘lgan holdagi vaziyat xosdir, ya’ni iqtisodiyotda yil davomida 
kapital ishlab chiqarilganiga nisbatan ko‘proq iste’mol qilinadi. Bunday holatda sof 
investitsiyalar ishorasi manfiy bo‘lib, uning mutlaq qisqarishini bildiradi. Natijada, yil 
oxirida kapital hajmi yil boshidagiga qaraganda kam bo‘ladi. Islohotlar dastlabki 
bosqichida iqtisodiyotning stagnatsiya holati deyarli barcha hamdo‘stlik mamlakatlarida 
kuzatildi. Korxonalarning ichki investitsiyalash imkoniyatlarini pasayishi bilan bir vaqtda 
89 

---

markazlashgan kapital qo‘yilmalarning qisqarishi, ishlab chiqarishni tushib ketishiga, 
milliy mahsulot hajmini mutlaq kamayishiga olib keldi.
Investitsiya kiritishda, avvalo: 
- investitsiya faoliyati sub’ektlarning mustaqilligi va tashabbuskorligi; 
- kiritilayotgan moddiy ne’matlarga investitsiya maqomini berish (fuqaro o‘zining 
ehtiyojlarini qondirish uchun olgan buyumlari investitsiya bo‘la olmaydi); 
- qonun bilan belgilangan investitsiya faoliyatini amalga oshirish imkoniyati yaratilishi 
zarur bo‘lib hisoblanadi.