M. R. Tursunova xalqaro menejment

4.5. MERKOSURda xalqaro kompaniyalarning imkoniyatlari 
MERKOSUR - Lotin Amerikasi mamlakatlarining (Argentina, Braziliya, Paragvay 
va Urugvay) 200 mln. aholiga va 1 trln. dollardan ortiq YaMMga ega yirik va eng dinamik 
rivojlanib borayotgan savdo-siyosiy ittifoqidir. Bu mamlakatlarga qit’a aholisini 45 % dan 
ortig’i, jami YaMMning 50%dan ortig’i, bevosita xorijiy investitsiyalarning 40 %dan 
ortig’i, Lotin Amerikasi mamlakatlari jami tovar aylanish hajmining 60 % dan ortig’i va 
tashqi savdo hajmining 33 % dan ortig’i to’g’ri keladi. 
1991 yilda MERKOSUR tashkil qilish to’g’risidagi Shartnomada istiqbolda to’rtta 
mamlakat o’rtasida o’zaro savdodagi barcha to’lovlar va tarif cheklovlarini bartaraf qilish, 
uchinchi mamlakatlarga nisbatan yagona boj tarifini o’rnatish, kapital va ishchi kuchini 
erkin harakatlanishi, sanoat, qishloq xo’jaligi, transport va aloqa sohalarida siyosatni 
muvofiqlashtirish, valuta-moliya sohasida strategiyani kelishish nazarda tutiladi. 
MERKOSUR Shartnomasi, shuningdek 2000 yilgacha ko’p tovarlar uchun (qurol va 
xarbiy texnika, radioaktiv materiallar, nozik metallar, milliy madaniy boylik predmetlari 
bilan savdo bundan mustasno) notarif cheklovlarni tugatishni ko’zda tutadi. 
Integratsiya jarayonini boshqarish uchun milliy boshqaruv organlari, tashqi ishlar 
vazirlaridan tarkib topgan Umumiy bozor Kengashi, ijroiya organi – Montevideoda 
doimiy faoliyat ko’rsatuvchi shtab-kvartiraga ega bo’lgan Umumiy bozor guruhi, 
59 

---

shuningdek, shu Guruhga bo’ysunuvchi 10 ta texnik hay’atlar tashkil etilgan. Bu hay’atlar 
tashqi savdo, bojxona tartibi, yer usti va suv transporti, sanoat texnologiyalari, qishloq 
xo’jaligi va energetika masalalari, shuningdek texnik me’yorlar, valuta va makroiqtisodiy 
siyosat bilan shug’ullanadi. A’zo-mamlakatlar o’rtasida savdo nizolarini hal qilish uchun 
maxsus organni tuzish bo’yicha choralar amalga oshirilmoqda. 
MERKOSURning amal qilish natijalari ushbu bojxona ittifoqi tuzilishi 
yakunlanmaganligiga qaramay, integratsion guruhning ma’lum yutuqlaridan dalolat 
beradi. MERKOSUR miqyosida o’zaro tashqi iqtisodiy aloqalar kengayishi uchinchi 
mamlakatlardan kiritilgan xorijiy investitsiyalarga ham tegishli. Masalan, Argentinada 
avtomobil zavodi qurilishiga 100 mln. dollar kiritgan “Toyota motors” yapon 
korporatsiyasi bu mamlakatda har yili 20 ming yengil yuk tashuvchi-pikaplar ishlab 
chiqarishni mo’ljallagan. Bu avtomobillarning yarmini Braziliyaga braziliya korxonalarida 
ishlab chiqilgan butlovchi mahsulotlar evaziga olib chiqish ko’zda tutilgan. 
MERKOSURda integratsion jarayonlar a’zo-mamlakatlar o’rtasidagi qiyinchiliklar 
va ziddiyatlar bilan birga rivojlanmoqda. Masalan, uchinchi mamlakatlardan importga 
yagona tashqi tariflar o’rnatilgan muddatlarda kelishilmadi. MERKOSUR a’zo-
mamlakatlari umumiy YaMMining 90 %iga to’g’ri keladigan Argentina va Braziliya 
o’zining yaratilayotgan yuqori texnologik sanoat tarmoqlarini, ya’ni kompyuterlar va 
telekommunikatsiya uskunalari ishlab chiqarishni xorijiy raqobatchilardan himoyalashga 
alohida e’tibor bermoqda. YeI, NAFTA, ASEAN va MERKOSUR miqyosida integratsion 
jarayonlarning rivojlanishi xalqaro iqtisodiy integratsiya xalqaro kompaniyalarning 
strategik imkoniyatlarini quyidagi yo’nalishlarda kengaytirayotganligidan dalolat 
bermoqda: 
1) eksportdan importni qoplovchi mahsulotlar ishlab chiqarilishini tashkil qilish bilan 
bevosita xorijiy investitsiyalarga o’tish; 
2) kapitallar va tovarlarning erkin ko’chishi sababli BXI samaradorligini oshirish; 
3) BXI o’sishiga bog’liq ravishda ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatish hajmining 
ko’payishi; 
4) kompaniyalar birlashishi uchun imkoniyatlarning kengayishi. 
60 

---