M qudaybergenov q. Paxratdinov

Qadag’alaw ushi’n soraw ha’m tapsi’rmalar

1. 
   H. Hamidovti’n’ izertlewlerine sholi’w jasan’.
   
2. 
   D.S. Nasi’rovti’n’ Stanovlenie karakalpakskogo obshenarodnogo razgovornogo yazi’ka i ego dialektnaya sistema. (Nukus – Kazan, 1976) atli’ miynetindegi qaraqalpaq tilinin’ tariyxi’na baylani’sli’ tariyxi’y mag’li’wmatlar haqqi’nda ayti’p berin’.
   
3. 
   Sh. Abdinazimovti’n’ «Qaraqalpaq tili tariyxi’» (No’kis, 2014) degen miynetine analiz islen’.
   

A’debiyatlar

1. 
   Abdinazimov Sh. Qaraqalpaq tili tariyxi’. No’kis, «Qaraqalpaqstan», 2014.
   
2. 
   Насыров Д.С. Становление каракалпакского общенародного разговорного языка и его диалектная система. Нукус – Казань, «Каракалпакстан», 1976.
   
3. 
   Ҳамидов Ҳ. Қарақалпақ тили тарийхының очерклери. Нөкис, «Қарақалпақстан», 1974.
   

§10. Qaraqalpaq onomastikasi’ boyi’nsha izertlewler


Joba

1. 
   Qaraqalpaq adam atlari’ni’n’ izertleniwi.
   
2. 
   Qaraqalpaqstan toponimikasi’ni’n’ izertleniwi.
   
3. 
   Qaraqalpaq tilindegi laqaplardi’n’ izertleniwi.
   
4. 
   Qaraqalpaq etnonimlerinin’ izertleniwi.
   

Qaraqalpaq onomastikasi’ XX a’sirdin’ ekinshi yari’mi’nan baslap rawajlani’p basladi’. A’sirese, bul tarawdi’n’ toponimika ha’m antroponimika bo’limleri boyi’nsha bir qatar jumi’slar islendi.

N.A. Baskakov o’zinin’ «Каракалпакский язык» atli’ miynetinin’ birinshi tomi’nda qaraqalpaq adam atlari’ni’n’ dizimin berdi. Oni’n’ qaraqalpaq hayal-qi’zlar atlari’ni’n’ qurami’nda qollani’latug’i’n gu’l elementi haqqi’nda arnawli’ maqalasi’ ja’riyalandi’.²¹
Tariyxshi’ ha’m etnograf Lada Sergeevna Tolstovani’n’ (1927–1991) qaraqalpaq adam atlari’ jo’ninde bir qatar ilimiy maqalalari’ ja’riyalandi’.²²
Qutli’murat Qoshanov o’zinin’ «Рус ҳәм қарақалпақ тиллериниң өз ара байланысы мәселелери» (Нөкис, 1991) degen miynetinde qaraqalpaq tiline russha ismlerdin’ kelip kiriw sebeplerin ko’rsetken ha’m soni’n’ menen birge, qaraqalpaq adam atlari’ni’n’ orfografiyasi’ ma’selelerine de ayri’qsha di’qqat awdarg’an. Jumi’sta Qaraqalpaqstan toponimleri jo’ninde bir qatar pikirler ayti’lg’an.
Qaraqalpaq antroponimleri Oraqbay Sayi’mbetov (1954–2016) ta’repinen arnawli’ tu’rde izertlendi. Ol 1998-ji’li’ «Qaraqalpaq adam atlari’ni’n’ qurami’ ha’m quri’li’si’» degen temada kandidatli’q dissertaciya jaqladi’ ha’m soni’n’ tiykari’nda «Қарақалпақ тилиндеги меншикли адам атлары» (Нөкис, 2000) atli’ miynetin baspadan shi’g’ardi’. Onda qaraqalpaq adam atlari’ni’n’ payda boli’w tariyxi’, shi’g’i’si’ boyi’nsha tu’rleri, olardi’n’ tariyxi’y-etnografiyali’q, leksika-semantikali’q o’zgeshelikleri, morfologiyali’q quri’li’si’, so’z shaqaplari’na qatnasi’, qollani’li’w o’zgeshelikleri ha’r ta’repleme so’z etilgen. Sonday-aq qaraqalpaq tilindegi laqaplar boyi’nsha Yuliya Xojalepesova 1995-ji’li’ kandidatli’q dissertaciya jaqladi’.²³
Son’g’i’ waqi’tlari’ qaraqalpaq adam atlari’ boyi’nsha bir qatar so’zlikler du’zilip, baspadan shi’qti’.²⁴
Qaraqalpaqstan toponimleri boyi’nsha da’slepki izertlew jumi’slari’n ju’rgizgen Qa’lender A’bdimuratov (1922 – 1989) boli’p esaplanadi’.²⁵ Ol 1966-ji’li’ «Qaraqalpaq toponimikasi’» degen temada kandidatli’q dissertaciya jaqladi’. Dissertaciyali’q jumi’si’ tiykari’nda «Неге усылай аталған?» (Нөкис, 1965), «Почему так названо? (Nukus, 1970) atli’ miynetlerin baspadan shi’g’ardi’. Oni’n’ bunnan basqa qaraqalpaq toponimikasi’na arnalg’an bir qatar ilimiy maqalalari’ baspaso’z betlerinde ja’riyalandi’.
Qaraqalpaqstan toponimleri qurami’nda qollani’latug’i’n geografiyali’q terminlerdin’ tariyxi’y derekleri, semantikali’q o’zgeshelikleri, grammatikali’q quri’li’si’, toponimlerdi payda etiwdegi roli Muxtarbay Qurbanovti’n’ kandidatli’q dissertaciyasi’nda analizlengen.²⁶