M. N. Musayev

Ohaktoshli va ohakli usullar. Hoziigi kunda ko'pincha SO2 gazini ushlab qolish uchun ohakli suvlar ishlatiladi. Ushbu usulni afzalligi — oddiy texnologiya, ekspluatatsiya qiymati nisbatan kam, sorbentning arzonligi, tozalash jarayonida gazni sovitmasdan, changdan ajratmasdan olib borish mumkiiiligi. Amalda ohaktosh, dolomit, bo‘r va mergel materiallari qo‘llaniladi. Ohakli suv tayyorlash uchun ishlatiladigan mmerallaming o‘rtacha tarkiblari quyidagicha:

Ohaktoshning — SiO₂—5,19%; TiO₂~0,06; A1₂0₃—0,81; Fe₂0₃+Fe0-0.54; Mn0-0.05; CaO~42,61; MgO-7,90; K,O- 0,33; Na₂0-0.05; H₂0-O,76; CO₂~41,58; P₂0 -0,04; S-0‘09; S0₃-0,05; Cl-0,02%

Dolomitning tarkibi quyidagicha: asosan CaCO₃; MgCO₃ tuzlaridan iborat bo‘lib, shundan, % hisobida CaO—30,4; MgO-21,7; CO₂— 47,9 moddalari uchraydi.

Mergel cho‘kindi loyli karbonatli tog‘ jinsi bo‘lib, uning tarkibi % hisobida quyidagicha: Si(02~8,02—53,32%; А1₂0з~ 1,52—9,92; Fe₂0₃— 0,44—3,30; MgO—0,26-1,95; CaO-18,18-50,44; S0 -0,05-0,75.

Ohak ohaktoshni yuqori 1100-1300 °C haroratda qizdirish orqali olinadi. Ohakli va ohaktoshli usulda quyidagi reaksiyalar boradi:

S02+H₂0 <-► H₂SO3

C02+H₂0 H₂CO3

CaCO3 + H₂SO₃<-> Ca₃SO3 + H₂CO3

CaCO₃+H₂CO₃<-> Ca(HCO₃)₂

CaSO3+H₂SO3 <-> Ca(HSO₃)2 Ca(HSO₃)2+2CaCO3 <-> Ca(HCO₃)2+2CaSO3 Ca(HSO₃),+ H₂SO3 <-> Ca(HSO₃)₂+2H₂CO3 CaS0₃+02<-> CaSO₄

Yuqorida keltirilgan reaksiyalarni to‘liq borishi suspenziyamng tarkibi va entma pHiga bog‘liqdir. Reaksiya nihoyasida shlam (cho‘kindi) hosil bo‘ladi. Ushbu shlam asosan CaSC^ (kalsiy sulfit) va qisman CaSO4 (kalsiy sulfat)dan iborat bo‘ladi. Suspenziyani tayyorlash uchun zarralar diametri 0,1 mm bo‘lgan maydalangan ohaktosh ishlatiladi. Unga 1:10 nisbatda suv qo‘shiladi.

Yuqorida keltirilgan sxemada energetik uskunalarda ajralgan SO₂ tarkibli chiqindi gazlarni absorbsion usulda tozalash texnologik

84

www.ziyouz.com kutubxonasi

2.