M. N. Musayev

S0₂ gazlarini katalitik zararsizlantirish

Chiqindi gazlarni oltingugurt dioksididan katalitik tozalash usuli SO₂ gazini SO₃ gazigacha nitroz yoki kontakt usulda oksidlash va hosil bolgan gazdan sulfat kislota olishga asoslangandir. Nitroz usulda SC^tarkibli chiqindi gazga NO3 SO2 > 2:1 nisbatda azot oksidlari aralashtiriladi. Shunda quyidagi reaksiya sodir bo‘ladi:

so₂+H₂o + NO2 -»NO +H₂so4

Hosil bo'layotgan sulfat kislota konsentratsiyasi bunda bug‘simon holatda bo'ladi. Ushbu sulfat kislota bug'lan bilan awal tarkibidagi reaksiyada hosil bo'lgan NO gazlarini qayta havo kislorodi ishtirokida azot dioksidigacha oksidlanadi va keyingi bosqichda 80%li sulfat kislota bilan yuviladi. Shunda sulfat kislota bilan nitrozil sulfat kislotalari hosil bo'ladi. Oxugisi havo yordamida puflanganda N0, gazi ajralib chiqadi va alohida qolgan H₂SO₄ kislotaning asosiy qismi qayta tutun gazlarini yuvib tozalashga yuboriladi. Qolgan H₂SO₄ kislotaning ortiqchasi esa tayyor tovar mahsulot sifatida iste’molchiga yuboriladi. Reaksiyada ishlatilayotgan va hosil bo'layotgan N0, gazlarining ortiqchasi ham nitrat kislota olish uchun ishlatiladi. Azot kislotasi ishlab chiqarish jarayonida hosil bo'ladigan nitroz gazlanmng tarkibida SO, gazlari bor tutun gazlariga aralashtirish bilan yuqonda sharx benb o'tilgan texnologiya asosida 0,3% SO,, 0,01% SO₃,0,06% NO, tarkibdagi chiqindi gazlarni 95%gacha tozalab, 80%li konsentratsiyali sulfat kislotasi va 50%li nitrat kislotasi olish mumkin.

Kontakt usulda tutun gazlari 99%gacha kul qoldiqlaridan tozalanib vanadiy kontakti yuklangan reaktorga yuboriladi. Bu yerda 450°C da SO, gazlari SO3 gazigacha gaz tarkibidagi kislorod ta’sirida oksid­lanadi. Konvertorlangan gazlar keyin ,30°C gacha sovitilib, sulfat kislotasi bilan yuviladi. Absorberdan chiqayotgan qolgan gazlar tolasimon filtrdan (sulfat kislota tumanlarini ushlab qolish maqsadida) o'tkazilib, atmosfera havosiga mo'ri orqali chiqarib yuboriladi. Ushbu tozalash jarayonida 80%li konsentratsiyadagi sul­fat kislotasi olinadi. Hozirgi kunda tog‘-kon sanoatida rudalarni tayyorlash jarayonida hosil bo'layotgan SO, tarkibli chiqindi tutun gazlaridan yuqorida sharx berib o'tilgan texnologiyalar asosida tutun gazlarini tozalash bilan birgalikda kerakli sulfat kislotasi mahsulotini olish mumkin. Masalan, Olmaliq tog‘-kon metallurgiya kombinatida bunday qurilma faoliyat ko'rsatmoqda.

Nazorat uchun savollar:

1. Chiqindi gazlarni oltingugurt dioksididan katalitik usulda tozalash usuli qanday amalga oshiriladi?

Katalitik tozalash usulining afzalligi nimalardan iborat?

3. Katalitik tozalash jarayonida hosil bo'lgan mahsulot nima?