M. N. Musayev

saralash

7.2-rasm. Ortofosfat natnyni quritish jarayonida hosil bo'lgan gazlar tarkibidagi changlaimi rekuperatsiyalashning texnologik sxemasi:

1-changlatib quritish; 2-siklonlar batareyasi; 3-nasos; 4-skrubber; 5-nasos; 6-sig‘im (yuvuvchi suvlar uchun); 7-turbokalsinator.

beriladi. Bu yerda havo tarkibidagi mayda dispers zarralar markazdan qochma kuch ta’sinda ishlovchi siklonlarda ushlab qolinadi va bu yerda ushlab qolingan tuz zarralari ham tayyor mahsulot sifatida 7 — turbokalsinatoiga uzatiladi. Siklonda tozalanmasdan o'tib ketgan mayda zarralar keyingi bosqrchda ho'l usulda skrubberiaida tozalanadi. Buning uchun skrubberga absorbent sifatida 6 — sig'imdan 5 — nasos yordamida suv beriladi. Tozalash jarayonida hosil bo'lgan eritma esa bir necha sikldan keyin (to‘yingandan keyin) tozalash bosqichidan olinib, 1-quritish apparatiga kelayotgan tuzli eritma liniyasiga qo'shiladi.

Demak, turli texnologik jarayonlarda hosil bo'lgan changli gazlar ular tarkibidagi zarralarning xususiyatiga qarab qayta ishlanishi va kerakli mahsulotga aylantirilishi mumkin. Masalan, ammiakli selitra, karbamid kabi mineral o'g'itlami ishlab chiqarishda hosil bo'lgan changlarjarayonni o'zida ushlab qoladi va qayta siklga qaytaradi. Xuddi shu usul qurilish materiallari — gips, sement, alebastr kabi matenallami ishlab chiqarishda ham qo'llaniladi. Sulfat kislota ishlab chiqansh korxonasida kolchedanni kuydirish jarayonida hosil bo'lgan changli gazlar batareyali siklonda va quruq elektrofiltrlarda zararsizlantirilgandan so'ng, ushlab qolingan chang zarralari alohida qayta ishlanishi yoki cho'yan ishlab chiqarishiga yuborilishi mumkin. Chunki ushbu kuyindi chang zarralari tarkibida quyidagi moddalardan iborat: 40-63% Fe, 0.33-0,47% Cu, 0,42-1,35% Zn,

64

www.ziyouz.com kutubxonasi

0,32-0,58% Pb va 10-20 g/t nodir metallar. Shuning uchun chang tarkibidagi ushbu moddalami ajratib olish va qayta kerakli maqsadda ishlatish katta ahamiyatga egadir.

Hoziigi kunda changlami qayta ishlab chiqarishga qaytarish keng tarqalgan va samarali yo‘llardan buidir. Bu o‘z yo‘lida mahsulotni ishlab chiqarishda uning sarfini kamaytiradi, qayta ishlab kerakli mahsulotga aylantirish esa qo‘shimcha daromadni keltiradi va eng asosiysi atrof-muhitning musaffoligini saqlaydi.

Nazorat uchun savollar:

1. 
   Changli gaz chiqindilari qaysi korxonalarda ko‘plab hosil bo‘ladi?
   
2. 
   Changushlagichlarda ushlangan chang zarralarini ishlatish sohalari qanday?
   
3. 
   Qumm changlarini mma maqsadda ishlatish mumkin?
   
4. 
   Ortofosfat natriy tuzini olish jarayonida hosil bo‘luvchi chang zarralari qanday rekuperatsiyalanadi?
   
5. 
   Sulfat kislota ishlab chiqarish korxonasida kolchedanni kuydi rish jarayonida hosil bo‘lgan kuyindi changlari qanday tarkibga ega?
   
6. 
   Chang zarralarini qanday ushlab qolish va ishlatish yo‘llarini bilasiz?
   

8. 
   BOB. GAZI ARM FIZIK-KIMYOVIY TOZALASH USULLARI
   

Hozugi kunda sanoat korxonalanda changli tashlamalardan tashqan turli kimyoviy xususiyatga ega bo'lgan zararli gazlar ham hosll bo‘ladi va atrof-muhitga tashlanadi. Bunday gazlar turkumiga oltingugurt angidridi, azot oksidlari, vodorod sulfid, uglerod oksidi, serovodorod va turli organik birikmali tashlamalar kiradi. Ushbu gazlarni o‘tgan bobda keltirilgan mexanik usullar yordamida zararsizlantinshrnng imkoni yo‘q. Chunki bunday gazlar biror-bir moddaga binktirilishi, bog‘lanishi yoki boshqa zararsiz modda ko‘rinishiga aylantirilishi lozim. Buning uchun fizik-kimyoviy tozalash usullari — adsorbsion, absorbsion va katalitik hamda termik usullar ishlab chiqilgan. Albatta, har bir usul o‘ziga xos afzallikka va kamchilikka ega. Tanlanadigan usullar chiqindi gaz manbasiga, uning fizik-kimyoviy xususiyatlariga, miqdoriga, korxonaning imkoniyatiga, talab etiladigan tozalash darajasiga va shu kabi boshqa talablarga bog‘liq. Endi har usulni alohida ko‘rib chiqamiz.

Chiqindi gazlaming absorbsion tozalash usullari