M. N. Musayev

1988-y.
1989-y.
Galvanik ishlab chiqarish	5,9	8,5
Ishlatilgan qoliplash tuprog'i	21	21
Ishlatilgan yog'och qipiqlari	2,8	3
Gidroliz lignini	2	2
Qog‘oz sanoati chiqindilari	33	33
Ishlatilgan MSS	14,6	14,6
Regeneratsiya qilinmaydigan moylar	0,6	0,8
Tuproq changi	7	7
Mazut va shlam aralashmasi	0,8	0,8
Ishlatilgan yog'sizlantiruvchi eritma	2	2

Xuddi shu zavodda elektrokimyoviy ishlov berishdan oldin metall yuzasini yog‘sizlantirish uchun qo'llaniladigan eritma chiqindilari ham foydalaniladi. Yog‘sizlantiruvchi eritmalar tarkibida SAM (sirt aktiv moddalar) natriyning silikati va fosfati, hamda yog‘sizlantirish jarayonida erigan neft mahsulotlari kiradi. SAM ning keramik buyumlar xossalariga ijobiy ta’sin ma’lum. Lekin yog‘sizlantiruvchi eritmaning boshqa komponentlari ham shliker oquvchanligiga, ham qoli plash aralashmasi bodrash vaerish haroratlariga sezilarli ta’sir qiladi. Yarim sanoat sinovlari natijalari shuni ko‘rsatdiki, keramzitning minimal to'kma zichligiga chuqur tUpfoqqa 10—15% ishlatilgan yog‘sizlantiruvchi eritma qo‘shilganda erishiladi.

Palemonas keramika zavodida keramik matenallar ishlab chiqanshda 10 turdagi zaharli chiqindilar ishlatilgan (20 turi sinalgan). Zavodda 1988 — 1989-yillarda utillashtirilgan chiqindilar miqdorlari jadvalda kekirilgan.

Litva sanoat hududida bajarilgan ishlar natijasida zaharli chiqindilami yig‘ish, zararsizlantirish va nazorat qilish tizimi ishlab chiqilgan va tatbiq etilgan.

Keramik materiallar ishlab chiqarishda zaharli sanoat chiqindilarini zararsizlantirish va ishlatish hisobiga olingan iqtisodiy samaradorlik 1988—1989-yillarda bir million rublga yaqin bo‘ldi (o'sha vaqtda amal qilingan baholarda).

Palemonas keramika zavodida olingan materiallaming xavfsizliligi va cherepitsa, g‘isht va keramzit ishlab chiqarishdagi zaharli sanoat chiqindilarini ishonchli zararsizlantirilishi A.I. Sisin nomidagi umumiy va kommunal gigiyena mstituti tomonidan tasdiqlangan.

Kaunas samtar-epidemiolognk stansiyasi qaroriga ko'ra atmosfera havosining chiqindilarni qayta ishlash mahsulotlari bilan ifloslantirilishi kuzatilgan. Zavodda suvdan yopiq foydalanish tizimi joriy qilingan, qattiq chiqindilar hosil bo‘lmaydi.

Nazorat uchun savollar:

1. 
   Galvanik shlam qanday metall gidrooksidlaridan tashkil topgan?
   
2. 
   Galvanik shlamdan mma maqsadda foydalamsh mumkin?
   
3. 
   Keramik materiallar olishda qanday chiqindilar ishlatilishi mum- kin?
   
4. 
   Lignin qo‘shilganda g‘ishtning qanday xususiyatlari yaxshilanadi?
   
5. 
   Keramzit ishlab chiqarishda galvanik shlamdan foydalanish imkoniyatlari qanday?
   
6. 
   Regeneratsiya qilinmaydigan moylarni keramzit ishlab chiqarishdagi imkoniyatlari qanday?
   

264

www.ziyouz.com kutubxonasi

23. 
    BOB. NEFT SHLAMLARINI UTILIZATSIYA QILISH
    VA QAYTA ISHLASH USULLARI
    

Neft sblamlarining paydo bo‘Iish manbalari va toksik
xususlyatlari

Mamlakatimizning yoqilg‘i-energetik balansida yetakchi ahamiyatga ega bo‘lgan nefl-gaz kompleksining zamonaviy tezlik bilan nvojlanishi tabiiy muhit obyektlarida, birmchi galda biosferada texnogen keskinlikning o‘sishiga olib kelmoqda.

Neft mahsulotlari bilan tabiiy muhitning ifloslash holatlarini tahlil qilish va tartibga solish shuni ko‘rsatadiki, eng ko‘p uchraydigan manbalar — bu neft-gaz qazib chiqarish va qayta ishlash sanoatining obyektlari va korxonalariga to‘g‘ri kelmoqda.

Neft sanoati atrof-muhitga salbiy ta’sir o'tkazish bo‘yicha xalq xo‘jaligmmg yetakchi sohalajida birinchi o‘rinlardan joy egallagan. Neft-gaz qazib chiqarish maydonlarida biosferaning barcha komponentlari ekotizimda muvozanatning buzilishiga olib keladigan keskin texnogen ta’sirini boshidan kechiradi.

Suyuq va qattiq chiqindilar bilan ifloslanish, ya’ni oqova suvlar va shlamlarnmg paydo bo'lishi — neft sohasiga xos holatlardan biridir.

Shlamlar neft va gaz quduqlarining qurilishida, konlardan foydalanishda, neftni qayta ishlashda, tarkibida neft bo‘lgan oqova suvlarni tozalashda va shuningdek, neft saqlagichlar va boshqa uskunalami tozalashda paydo bo'ladi. Ba’zida shlamlarga og‘ir suyuqliklar va moysiz chiqindilar, shuningdek, qatlamdagi ostki suvlarni qayta ishlashdan chiqqan shlamlar ham kiradi.