M. N. Musayev

rasm. Aerotenk:

l-lotok(ariq); 2-il so'ruvchi; 3-tindirish zonasi; 4-suv oqizish; 5-aeratsiya zonasi

Cho‘kindi — aktiv il tarkibidagi erkin suvni ajratish uchun cho‘kma zichlashtiriladi. Bunda aktiv il tarkibidagi 60% suv ajratiladi va cho'kmaning hajmi 2,5 baravar kamayadi. Tarkibida 99,2—99,5% suv bo‘lgan aktiv illardan suvni ajratish qiyinchilik tug‘diradi. Aktiv ilni zichlashtirish uchun gravitatsion, markazdan qochma va vibratsiya usullari qo‘llaniladi.

Cho‘kindilami barqarorlashtirish jarayoni tarkibidagi organik moddaning biologik parchalanadigan qismini uglerod dioksidiga, metanga va suvgacha yemirish maqsadida amalga oshiriladi. Ushbujarayon mikrooiganizmlar yordamida aerob va anaerob sharoitlarda olib boriladi. Anaerob sharoitda cho‘kindini achitish metatenklarda olib borilib, bunda uning hajmi parchalanish va oiganik moddalaming minerallashi hisobiga deyarli ikki marta kamayadi. Cho‘kindining achimagan qismi bir xil donsimon strukturaga ega bo‘lib, quritish jarayonida suvdan oson xalos bo‘ladi va yoqimsiz chirindi hidga ega bo‘lmaydi.

220

www.ziyouz.com kutubxonasi

Cho‘kindilar barqarorlashtirilgandan keyin suvsizlashtiushga yuhoriladi. Suvsizlashtirishdan oldin cho‘kmalar shamollatiladi (kondensiolanadi). Bunda cho‘kmalaming solishtirma qarshiligi kamayadi va strukturasinmg o‘zgarishi hisobiga suv ajratish qobiliyati yaxshilanadi. Kondensiolanish jarayoni reagentli va reagentsiz usullar yordamida amalga oshiriladi.

Cho‘kmalarning reagentlar bilan ishlov berilishi koagulatsiya jarayoni asosida olib borilib, bunda koagulantlar sifatida FeCl₃,Fe₂(SO₄)₃ ,FeSO_4> A1₂(S^4)₃hamda ohak ishlatiladi.

Reagentsiz usullarga elektrokoagulatsiya, radiatsion nurlantirish, issiqlik bilan ishlov berish, muzlatish va eritish jarayonlari kiradi.

Eng oddiy usullardan bin — bu il maydonchalarida cho‘kmani quritish bo‘lib, bunda cho‘kmalammg namligi 75—80% gacha va hajnu hamda massasi 4—5 marta kamayishi mumkin. Ammo bu usul ko‘p vaqtm olib, katta maydonlaming band bo‘lishiga sababchi bo'ladi.

Il maydoncnclari — — tu ‘rt tarafidan tuproq bilan ko‘tarilgan maydonchalar ao‘lib, unga suv quyilganda suv maodcnchanagi tuproq orqali sizib ketadi, il esa tuproq ustida qoladi.

Maydoncaaning tagida 1,5 m chuqurlikda suvni olish uchun drenaj quvurlari o^Iz^^ Drenaj quvurlari orqaU suvni tozalashga Ouborildni. Lekm bu usul ham ma’lum qiyincailiklatga ega, chunki drenaj ishlamay qolganda sizib o‘aaootgan suv yer osti suvlannrng ifloslanisaiga hamda yer usti va atmosfera havosini iflcslovcai manbaga aylanadi. Shuning uchun oxirgi pa^larda mexanik suvsizlantinsh usullari kengroq qo‘llanilmoqna. Buning uchun flltrlar va sentnfugalar isalaailani. Cao‘kmalami isalatish imkoni bo'lmasa, ya’ni toksik xususiyati yuqori bo‘lsa, unda ular maxsus ajratilgan shlam yig‘gicalarga ouborilani. Shlam yig‘gicalar to‘liq to‘lgandan so‘ng o‘rnatilgan tartia asosida konservatsiod qilinadi.

Biologik tozdlasamng anaerob usuli kisloronsiz fa^iyat ko^uvchi bakteriyalarning qo‘llanilishiga dsoslania, bunda suvni ifloslcvcai oiganik moddalar yopiq havosiz metantenk apparat^^a acaitildni. Ushbu usulning qo‘lldnilisai chegaralangan bo‘lib, ondana oqova suv tar^^agi organik ifloslovcai moddalaming kon- sentratsioasini 10—20 marta kdmaotirisa uchun isalatilani. Keyin esa oqova suv aerob usulda faza^^^. Lekm ikki bosq^^ usulning murakkaaligim mobatga olgan holda bu usul suv ^a^hda kam

ishlatilib, asosan cho‘kmalami hamda ortiqcha aktiv Urn achitish bilan metantenklarda yonuvchan xususiyatga ega bo‘lgan biogazni olish uchun ishlatiladi.

Aerotenklami hisoblashda asosiy parametr bu suvning aerotenkda turish vaqtidir. Endi qurilmalaming moddiy balansi tuzilishini ko‘rib chiqamiz. Elementar hajmi dV bo‘lgan siqib chiqaruvchi aerotenk: