M. M. Muhammadsidiqov xalqaro mintaqashunoslik

108 Актуальные проблемы межафриканских отношений. - М., 1983,178 с.
160

---

Hozirgi vaqtga kelib, bu hududiy mojarolar Afrikaning bir necha 
davlatlari o‘rtasida, jumladan, Kamerun va Nigeriya, Chad va Liviya, 
Efiopiya va Somali, Malaviy va Tanzaniya davlatlari o ‘rtasida saqlanib 
qolmoqda. Shuningdek, Qomar orollari davlati Mayotta orolini Fran- 
siyadan qaytarib olishga harakat qilmoqda. Bundan tashqari, Afrika 
davlatlari o‘rtasida chegaralari demarkatsiya qilinmagan hududlar 
uchun ham bahs va munozaralar mavjud. Ayniqsa, daryo bo‘ylab 
o‘tgan chegaralar umuman belgilanmagan. Masalan, Benin-Niger, 
KotD’Ivuar-Zair davlatlari orasida ikki va o ‘ndan ortiq hududiy may- 
donlar qaysi davlatga tegishliligi aniq belgilab qo‘yilmagan. Bu kabi 
hududiy mojaro va bahslar o‘z yechimini topmayotganligi qit’aning 
boshqa mojarolari bilan uyg‘unlashib ketmoqda.
Agar davlatlar o ‘rtasidagi mojarolami tashqi ziddiyatlarga kirit- 
sak, ichki ziddiyat va qarama-qarshiliklarga bir davlat doirasidagi 
fuqarolar huquqini buzulishi, resurslar va hokimiyat uchun siyosiy 
lider va partiya, turli xil siyosiy kuchlar, shuningdek, milliy, etnik va 
diniy birlashma va guruhlar o‘rtasidagi qarama-qarshiliklami kelti- 
rish mumkin.
Afrikaning 29 davlatida 1989-yilgacha bir partiyali tizim bo‘lgan 
bo‘lsa, 90-yillar boshida ko‘ppartiyali tizimga 45 davlat o ‘tdi. 
Ko‘ppartiyali tizimga o‘tish Afrikadagi nizolarni barqarorlashtirma- 
di, chunki partiyalar qabila va etnik mansublik asosida tashkil etilib, 
har bir partiya hokimiyat uchun shavqatsiz kurashadigan siyosiy li­
derlar qo‘l ostiga o‘tdi.
Nigeriyalik professor A.Adededji Afrika mojarolarining kelib 
chiqish sabablarini o ‘rganib, “7 D ’s” atamasini kiritadi. Unga ko‘ra, 
yetti omil: qurg‘oqchilik, cho‘llanish, demografiya, qaramlik, mu- 
vozanatsizlik, beqarorlik va qarzdorlik109 mojarolaming sababidir. 
Darhaqiqat, oxirgi paytlarda nizolar tabiiy resurslar uchun bo‘lib, 
Afrikaning ko‘pgina davlatlarini xavf ostiga solmoqda. Ayniqsa, 
qurg‘oqchilik mintaqaviy muammolarni keltirib chiqarishga olib 
kelishi mumkin.