M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

2- §. Siklik kuchlanishning parametrlari 

 

Siklik  kuchlanishlar nagruzkaning davriy o‘zgarishi (masalan, 

ichki yonuv dvigatellarining devorlari) natijasida yoki avval ko‘rib 

chiqilgan hol doimiy nagruzka ostidagi detal holatining o‘zgarishidan 

hosil bo‘ladi. 

Materialning buzilishi siklning soni va xarakteristikalariga 

bog‘liqdir. 

Siklning xarakteristikasini ko‘p marta egiladigan sim misolida 

ko‘rib chiqamiz (14.2-rasm). 

 

---

 

357

 

14.2-rasm. Siklik  kuchlanish  parametrlari 

«a» – simmetrik sikl; «b» – asimmetrik sikl; «d» – tepki yoki nol sikl. 

 

Agar kuchlanishning sikli buralish deformatsiyasi bilan bog‘liq 

bo‘lsa, 

σ

, 

τ=

f(t)  funksiya grafigi t-vaqtga bog‘liq sinusoida ko‘rinishida 

bo‘ladi (14.3-rasm). 

 

 

14.3-rasm. Sinusoida  ko‘rinishidagi  siklik  yuklamalar 

a – simmetrik; b – asimmetrik; d – tepki. 

 

Siklning algebraik eng katta kuchlanishiga maksimal (

σ

max 

yoki 

τ

max

), va eng kichigiga minimal (

σ

min

 yoki 

τ

min

) kuchlanish deyiladi 

(14.4-rasm). 

Siklning o‘rtacha kuchlanishi (

σ

m

, 

τ

m

) maksimal va minimal 

kuchlanishlar yig‘indisining yarmiga teng 

σ

m

=

;

2

;

2

min

max

min

max

τ

τ

τ

σ

σ

+

=

+

m

 

Maksimal va minimal kuchlanishlar ayirmasining yarmiga siklning 

amplitudasi deyiladi. 

q

σ

=

;

2

;

2

min

max

min

max

τ

τ

τ

σ

σ

−

=

−

q

 

Simmetrik siklning absolyut qiymatlari uchun 

min

max

σ

σ

=

 ifoda 

o‘rinli. 

Asimmetrik sikl uchun 

.

min

max

σ

σ

≠

 

Tepki sikllar 

0

0

min

max

=

=

σ

σ

yoki

 

min

max

/

σ

σ

– nisbatga siklning asimmetrik koeffitsienti (r) deyiladi. 

Siklning asimmetrik koeffitsienti normal kuchlanish uchun r

σ

, 

urinma kuchlanish uchun r

τ

 – bilan ifodalanadi. 

Simmetrik sikl uchun r 

=

-1, 

---

 

358

Tepki sikl uchun kuchlanish ishorasiga qarab r 

=

0 ga, asimmetrik 

sikl uchun r  – ning oraliqdagi qiymati olinadi. 

"

r

"

,

"

"

,

"

"

,

"

"

,

"

"

min

max

m

m

τ

σ

σ

σ

 – ifodalarga siklning 

xarakteristkalari deyiladi.  

 

 

14.4-rasm. Siklik nagruzka xarakteristikalari. 

 

Amaliyotda esa yuqorida ko‘rib chiqilgandan murakkab bo‘lgan 

grafiklar bilan xarakterlanuvchi siklik nagruzkalar uchraydi. 

14.5-rasmda vaqt bo‘yicha o‘zgaruvchi yuk ko‘taruvchi kranning 

trosida hosil bo‘luvchi siklik kuchlanishning grafigi tasvirlangan. 

AB – tezlanish bilan ko‘tarilayotgan yuk, BD – yukning ko‘chishi, 

DK – yukdan ozod bo‘lish. 

O‘zgaruvchan kuchlanishlar ta’sirida darzlarning sodir bo‘lishiga 

plastik deformatsiyalarning yig‘ilishi sabab bo‘ladi. Toliqish 

mustahkamligi faqat siklning maksimal va minimal kuchlanishlariga 

bog‘liq bo‘lib, 

σ

max

, 

σ

min

 oraliqdagi kuchlanishning o‘zgarish 

qonuniyatiga bog‘liq emas. 

 

 

 

14.5-rasm. Yuk ko‘taruvchi kran trosida hosil bo‘ladigan siklik 

kuchlanish grafigi. 

 

Vaqt birligi orasidagi sikllar soni ya’ni siklning chastotasini ham 

salmog‘i kam. 

---

 

359