|
P
k
kritik kuchni
aniqlashdan iborat.
P
k
ni aniqlash formulalarini kelib chiqishi boshqa
maxsus adabiyotlarda keltirilgan. Biz ularni tayyor holida keltiramiz.
To‘g‘ri to‘rtburchakli kesimli (plastinka) balka uchun
P
k
kritik
kuchi miqdori quyidagiga teng:
a) Erkin uchiga
P
yig‘ilgan yuk bilan yuklangan konsol balka
uchun
2
1
2
/
01
,
4
c
c
L
P
k
=
(12.9)
b) butun uzunligi bo‘ylab
q
intensivlikdagi tekis yoyilgan yuk
qo‘yilgan konsol balka uchun
2
1
2
/
85
,
12
c
c
L
qL
=
(12.10)
v) o‘rtasida yig‘ilgan
P
kuch qo‘yilgan 2 ta sharnirli tayanchlarda
yotuvchi balka uchun
2
1
2
/
2
,
17
c
c
L
P
k
=
(12.11)
g) butun uzunligi bo‘ylab
q
intensivlikdagi tekis taqsimlangan yuk
qo‘yilgan 2 ta tayanchda yotuvchi balka uchun
2
1
2
/
3
,
28
)
(
c
c
L
qL
k
=
(12.12)
Bu tenglamalarda L – balka uzunligi, c
1
– egilishdagi bikrlik (eng
kattasi), c
2
– buralishdagi bikrlik.
Qo‘shtavrli balkalar uchun
P
k
quyidagi formuladan topiladi:
2
1
2
/
c
c
L
P
k
β
=
(12.13)
bu yerda,
β
– tokchaning yonlanma egilishi qarshiligiga bog‘liq
koeffitsient. U quyidagi ifodadan aniqlanadi:
a
=
c
2
/c
1
(L/h
2
)
(12.14)
bu yerda,
h –
balka balandligi.
β
– kattaligi 12.2-jadvaldan olinadi.
330
α
va
β
bog‘lanishlar jadvali
12.2-jadval
a
=
c
2
/c
1
(L/h)
2
β
1
β
2
β
3
a
=
c
2
/c
1
(L/h)
2
β
1
β
2
β
3
0,1 31,6
3,64
143,0
16
5,08 18,3 30,5
1,0 9,76
31,9
53,0 20 –
18,1
30,1
2,0 8,03
25,6
42,6 32 –
17,9
29,4
4,0 6,73
21,8
36,3 50 –
17,5
29,0
6,0 6,19
20,3
33,8 70 –
17,4
28,8
8,0 5,87
19,6
32,6 90
4,04 17,2 28,6
12 5,36
18,8
31,2 100
4,04 17,2 28,6
Bu jadvalda quyidagi miqdorlar berilgan 2 – qatorda erkin uchiga
kuch ta’sir etuvchi konsol uchun, 3 – qator o‘rtasida kuch ta’sir etuvchi
2 ta tayanchda yotuvchi balka uchun, 4 – qator – butun uzunligi bo‘ylab
tekis taqsimlangan kuch ta’sir etuvchi, 2 tayanchda yotuvchi balka
uchun.
β
koeffitsientining oraliq qiymatlari chiziqli interpolyatsiyalash
yo‘li bilan topiladi.
Tekis shaklni egilishdagi ustuvorligi hisobida egilishdagi eng katta
normal kuchlanishlar
[
σ
y
]
kattaligi quyidagi ifodadan topiladi:
[
σ
y
]
=
σ
k
/K
y
(12.15)
bu yerda [
σ
y
] – ustuvorlikdagi ruxsat etilgan kuchlanish.
σ
k
– Eyler yoki
Yasinskiy formulalari asosida (12.1–12.3 bo‘limlar) aniqlanuvchi kritik
kuchlanish.
K
y
– ustuvorlikdagi zahira koeffitsienti.
Ustuvorlikdagi zahira koeffitsienti mustahkamlikdagiga nisbatan
katta bo‘ladi. Bu sterjen ustuvorligiga ta’sir etuvchi omillarning ko‘p
ekanligiga bog‘liq. Amalda
K
y
po‘lat uchun 1,8–3,3 oralig‘ida, cho‘yan
uchun 5–5,5, yog‘och uchun 2,8–3,2 ga teng olinadi.
Kritik kuchlanish quyidagi (12.16) ifodadan aniqlanadi:
σ
k
=
M
min
kr
/W
y
(12.16)
bu yerda:
M
min
kr
– kritik yuk ta’siridan eng katta eguvchi moment
W
y
–
σ
o‘qiga nisbatan qarshilik momenti (
W
min
).
Kritik kuchlanish material proporsionallik chegarasidan kichik
bo‘lishi kerak.
331
XIII bob
YUKNING DINAMIK TA’SIRI
1- §. Umumiy tushunchalar
Yuklarni statik va dinamik turga bo‘linishi yetarli darajada shartli
tushuncha. Ixtiyoriy yuk qo‘yilishi bilan inshoot alohida nuqtalari
ko‘chish oladi, ularning ko‘chish tezliklari noldan eng katta
qiymatgacha oshib borib, so‘ngra yana nolgacha kamayadi, ya’ni jism
qismlari tezlanish bilan harakat qiladi. Bu hol ko‘chish yo‘nalishiga
qarama – qarshi tomonga yo‘nalgan inersiya kuchlarini paydo bo‘lishiga
olib keladi. Nyuton qonuniga asosan inersiya kuchi miqdori jism
massasini tezlanishiga ko‘paytmasiga teng. Agar past tezlanishlardagi
hosil bo‘luvchi inersiya kuchlari yukga nisbatan kichik bo‘lsa va ularni
hisobga olmasa ham bo‘lsa, bu yuk statik, agar inersiya kuchi miqdori
yuk bilan solishtirarli bir xil bo‘lsa dinamik yuk deyiladi. Nazariy
mexanika fanidagi Dalamber prinsipiga asosan har bir alohida olingan
vaqt uchun inersiya kuchini statikka aylantirish mumkin, ya’ni har bir
vaqtda konstruksiya elementi tashqi va inersiya kuchlari sistemasi
ta’sirida muvozanatda bo‘ladi. Inersiya kuchlari xususiy og‘irlik kuchi
kabi hajmiy kuchlar toifasiga kiradi, ya’ni jism hajmi har bir nuqtasiga
qo‘yiladi. Shu sababli ular hisoblash sxemalarida yoyilgan yuk
ko‘rinishida tasvirlanadi. Masalan to‘satdan qo‘yilgan
P
kuch ta’siridagi
sterjenning vertikal ko‘chishi (13.1-rasm).
13.1-rasm. Inersiya kuchlarini yoyilgan yukka keltirish:
a) kuch vertikal qo‘yilgan hol; b) kuch gorizontal qo‘yilgan hol.
332
Hisob sxemasida hisoblashlarni soddalashtirish uchun jism
bo‘yicha taqsimlangan massasini, bir yoki bir nechta nuqtalarga
qo‘yilgan massalarga almashtiriladi, inshootni esa og‘irlikka ega
bo‘lmagan, inersiyasiz deb olib, massalar jamlangan nuqtalarga inersiya
kuchlarini qo‘yiladi (13.2-rasm va 13.3-rasm).
a
–
inshoot b
–
hisob
sxemasi
13.2-rasm. Taqsimlangan
massani bir nuqtaga keltirish
13.3-rasm. Taqsimlangan
massani bir nuqtaga keltirish
Umuman olganda inshoot yoki uning biror qismiga qo‘yilgan
yukni ikki yoki undan ortiq jismlar o‘zaro ta’siri deb olish mumkin,
inersiya kuchlari inshootga qo‘yilgan yuk bilan qo‘shilib inshoot
sterjenlari kesimlarida dinamik kuchlanishlarni hosil qiladi. Tashqi yuk
ta’siridan hosil bo‘luvchi statik kuchlanishni, yuk va inersiya kuchi
birgalikda ta’siridan hosil bo‘luvchi dinamik kuchlanishga nisbati
K
D
ni dinamik koeffitsient deyiladi.
⎭
⎬
⎫
=
=
st
D
d
st
D
d
К
К
τ
τ
σ
σ
(13.1)
Natijada mustahkamlik sharti ko‘rinishi
[ ]
[ ]
τ
τ
τ
σ
σ
σ
≤
=
≤
=
st
D
d
st
D
d
К
К
(13.2)
K
D
kattaligi nazariy yoki tajriba yo‘li bilan aniqlanadi. (13.1)
ifodani ba’zi hollarda qo‘llash mumkin emas, xususan statik yuk
bo‘lmagan hol, mos ravishda statik kuchlanish ham yuzaga kelmaydi,
inshoot faqat inersiya kuchlari bilan yuklangan bo‘ladi.
Quyida inshootga ta’sir etayotgan dinamik yuklar eng sodda hollari
va taqriban hisoblash usullari keltiriladi. Murakkab hollar va
hisoblashning aniq usullari “Inshootlar dinamikasi” fani doirasida
o‘rganiladi.
m
1
m
2
m
3
m
Do'stlaringiz bilan baham: | 
