|
4-guruh taqdimoti:
l-talaba:
Molikiy mazhabi
tarafdorlari
huquq masalalarida
ratsionalistik metodlarga, ya’ni Qur’on va hadislami aqlga asoslangan
holda talqin qilishga qarshi chiqqan. U dastlab, Hijoz va Madina, keyin
boshqa mamlakatlarga tarqalgan. Hozirgi davrda molikiy mazhabi Tunis,
i l l
Jazoir, Marokash, Liviya va ayrim boshqa inamlakatlarda musulmonlar
o ‘rtasida ta’sirga ega.
2-talaba: Shofe’iyya - Suriya va Misrda shakllangan bo‘lib, o'rta
asrlarga kelib Yaqin Sharq mamlakatlarida keng tarqalgan. Keyinchalik
bu mazhabning ta’sir doirasi torayib borgan va hozirgi vaqtda sharqiy
Afrika mamlakatlarining ba’zilarida, qisman Suriya va Janubiy Arab
Sultonliklarida bu raazhabga amal qiluvchilar bor. Bu mazhab a'zolari
islom huquqini an’anaviy nomialar bilan bog‘lashga, ijmo’dan, ya’ni
Qur’on
va
hadislarda
aniq
ko‘rsatma berilmagan
masalalarda
mujtahidlaming asoslangan fatvosidan foydalanishga e ’tibor berishgan.
3-talaba:
Agar
bu
mazxablaming
kelib
chiqishini
ilmiy
asoslaydigan bo‘lsak, o ‘sha davrda musulmonlar yashagan joylardagi
ijtimoiy-iqtisodiy sharoit bilan bog‘liq ekanligini ko'ramiz. Chunki bosib
olingan joylardagi xalqning barcha urf-odatlari, an’analarini birdaniga
y o'q qilib, yalang‘och joyda Islomni joriy qilish va uni mahalliy xalqqa
singdirish og‘ir masala edi. Shu sababli musulmon hukmdorlari va
ruhoniylari mahalliy xalqning an’analari bilan hisoblashishga majbur
bo ‘ladilar.
4-talaba: Fundamental islom tarkib topgan joydagi xalqlaming urf-
odati va an’analari islomning m ag‘iz-mag‘iziga singib ketdi. Shu sababli
xanbaliy mazhabi Arabiston yarim oroli atrofidan boshqa joylarda
qo ‘ llab-quvvatlanmadi.
Ammo mazhabni yangidan tiriltirganlar vahhobiylar edilar. X o‘sh,
bu mazhablar qanday kelib chiqdi? Agar biz uning ildiziga chuqurroq
nazar tashlaydigan bo‘lsak, har bir oqimning boshida turgan manfaatdor
shaxslar ijtimoiy-iqtisodiy muhitdan, siyosatdan kelib chiqib Islomga
yondoshganligini va boshqalarga ham singdirishga harakat qilganligini
ko‘ramiz.
5-talaba: Chunki Islom tarqalgan hududlaming hammasida ijtimoiy
- iqtisodiy muhit bir xil emas edi. Turli-tuman an’analar, asrlar bo‘yi
yashab kelgan urf-odatlar mavjud ediki, ulami Islom birdaniga uloqtirib
tashlay olmas edi. B a’zi bir oqimlar esa, Islomning fundamental asoslari
112
yaratilgan muhitda paydo bo‘ldiki, ular boshqa uzoq hududlardagi
sharoitga mos kelmasligi tabiiy edi. Shu sababli hanbalizm oqimini hatto
Arabiston yarim orolining qo‘shnilari ham tan olishmadi. Bu oqim
tarafdorlari turli usullar bilan, hatto jangarilik y o ii bilan, uni IsLom
mamlakatlariga yoyishga harakat qilmoqdalar.
Aslini
olganda,
hanbalizm
fundamentalizmni,
aqidaparastlik
vahhobiylikni, vahhobiylik esa, diniy ekstremizmni vujudga keltirdi.
6-talaba: Eng muhimi aqidaparastlikning kelib chiqishida chetdan
berilayotgan turtki muhim rol o ‘ynayotganligini, fundamentalizm doimo
biron-bir guruhning manfaatiga xizmat qilganlagini bilib olishimiz
lozim. Shundagina bizda mustaqil mushohada paydo bo ‘ladi va mustaqil
fikrlash doiramiz kengayadi.
0 ‘qituvchi darsni yakunlaydi. Har bir guruh va o ‘quvchini
baholaydi. Maslahat va uyga vazifa beradi. Buning uchun diniy
ekstremizm va fundamentalizmning mamlakatimiz uchun jiddiy xavf
ekanligini tushuntirib, 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining XI
sessiyasida yangi tahrirda qabul qilingan “Vijdon erkinligi va diniy
tashkilotlar to‘g ‘risidagi” Qonunning mohiyatini qisqacha tushuntiradi.
Buning uchun u O ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining XI
sessiyasida Prezidentimiz I.A.Karimovning so'zlagan nutqi tanish
bo‘lishi va bu nutqdagi: “Tarbiyachilar, olimlar, domlalar tomoshabin
bo‘lib o'tirmasligi lozim. Farzandlarimizni kim to 'g ‘ri y o‘lga soladi, kim
ulaming ongini tozalaydi, kim ularga haq gaplami gapirib, hayotda o ‘z
e ’tiqodiga suyanib yashashni o ‘rgatadi, tarbiyalaydi? Yoshlaming to‘g ‘ri
yo‘l tanlashida kim birinchi bo‘lib yordam berishi kerak, ularga kim
tayanch bo ‘lishi lozim?” degan so‘zlami keltirib, oilada va maktabda
bolalaming kimlarga quloq solishi, kimlarga ergashishi, ulaming Vatan
oldidagi, ota-ona oldidagi burchi qanday ekanligini tushuntiradi.
So‘ngra, diniy ekstremizm va fundamentalizm xavfi haqida to‘xtalib, XX
asr oxiridagi dunyo o ‘zgarishlarini tushuntiradi. Chunki XX asr oxiriga
kelib dunyoda, ayniqsa, uning ju g ‘rofiy-siyosiy xaritasida katta
113
o ‘zgarishlar bo ‘ldi. Jumladan, yangi-yangi mustaqil davlatlar paydo
bo‘lib, jahon hamjamiyatiga kelib qo‘shildilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
